مال مآل‌اندیشان

نقدی بر پروژه ناموزون ایران مال

یانون‌دیزاین - یحیی نوریان (کارشناسی ارشد معماری)

———-

معماری هر دوره، پژواک زندگی مردم زمان است. اما آن‌چه که در تاریخ از معماری‌ یک دوره می‌ماند عموما بخش محدودی از عرصه معماری‌ست که توسط حکومت‌ها یا قدرت‌های منطقه‌ای یا اربابان ثروت و ... طرح‌ریزی و اجرا می‌شود. معماری بدنه مردمی هر زمان، به دلیل عدم برخورداری از کیفیت ساخت، ابعاد کوچک و تغییر ذائقه‌ها و ...، خیلی زود جای خود را به آثار نسل بعد می‌دهد و این میان پروژه‌هایی که به لحاظ وسعت و کیفیت و تاثیرگذاری فراتر از زمان خود بازی می‌کنند چندان نیستند. همین امروز اگر به گذشته برگردیم، آثار معماری محدودی برای ما مانده است که اگر تاریخ هر کدام را مرور کنیم می‌بینیم همه برخوردار از حمایت حکومت‌ها یا در مواردی مانند محدود خانه‌های قدیمی سه سده اخیر، برخوردار از قدرت خاندان‌های متمول زمان خود هستند و یا به دلیلی قدرت‌مند نظیر مذهب مانند مساجد، در هاله‌ای از قدس یا حفاظت قرارگرفته‌اند. حکومت‌های هر زمان، اگر نگاهی وسیع‌تر به تاریخ و تمدن داشته باشند، حداقل روی این آثار بزرگ زمان خود توجه دوچندان خواهند داشت.

باغ کتاب تهران، یکی از پروژه‌های شهری وسیع چند سال اخیر کشور است که حالا با گذشت چند سال به خوبی هم مورد استقبال مخاطب‌های تهرانی قرارگرفته است. باغ کتاب اگرچه نام‌ش «باغ» کتاب است اما به واقع ساختمانی آهنی و بتنی‌ است که به نوعی نمایشگاهی مدرن برای کتاب در پایتخت است. حالا مقایسه کنید باغ کتاب تهران را با این پروژه. 

این پروژه در منطقه مگابنگنا از کشور تایلند در زیربنایی ۵۸ هزارمتری در سال ۲۰۱۸، شباهت زیادی با پروژه‌ی باغ کتاب تهران دارد و به خصوص در منظر شهری و خط آسمان‌ش کاملا یادآور باغ کتاب است. مشاور پروژه مشاوری تایلندی به نام «هم‌کاران منظر» است. اختلاف نوع نگاه به طبیعت در دو پروژه، از پروژه‌ی تایلندی ساختاری ساخته که گویی روی بخشی از طبیعت سقفی صدالبته مدرن کشیده شده است و طبیعت به نحوی کاملا غیرقابل کنترل و دوست‌داشتنی تا عمق فضا نفوذ کرده است اما در نقظه‌ی مقابل باغ کتاب تهران بسیار «معماری زده» است! و اجازه  نمی‌دهد طبیعت از پشت شیشه‌ها به داخل بیاید.

البته که باید تفاوت دو اقلیم و پوشش گیاهی متفاوت‌شان را مدنظر قرار داد. بلاخره تایلند با اقلیم استوایی و هوای خاص‌ش طبیعت بی‌محابایی نسبت به تهران دارد و طبیعت جور دیگری خود را نشان می‌دهد.

در طراحی موزه‌های جنگ یا به تعبیر ما در ایران موزه دفاع یا دست‌آوردهای نظامی مهم‌تر از نمایش یک سری دست‌آورد، چگونه نمایش‌دادن آن‌هاست. این که دست‌آورد بتواند با همان روحیه‌ی قوی‌ای که در میدان عمل دارد برای مخاطب نقش بازی کند کار حساسی‌ست که از هر چیدمانی برنمی‌آید. ما معمولا در کشورمان عادت داریم به چیدمان‌های بی‌هنر و فضاهای بی‌هویت که مثل روغن ریخته نذر امام زاده دفاع مقدس‌مان کنیم. حالا که در آستانه هفته دفاع مقدس هستیم به نظرم آمد دیدن چنین چیدمان و پروژه‌ای خالی از لطف نباشد.

موزه جنگ سلطنتی بریتانیا برای توسعه خود، یک افزوده قدرت‌مند به بنای قدیمی خود را، توسط معماران مشهور فاستر و شرکا در ۲۰۱۰ طراحی و تا ۲۰۱۴ پیاده‌سازی کرده است. فضا آتریومی قوی در امتداد سازه سنتی‌ست که با چیدمانی پرقدرت از سلاح‌ها و ادوات هوایی نظامی پرشده است. توجه عمیق به کنترل نور آسمان بر روی اشیای موزه‌ای، قاب‌بندی‌های خلاقانه و حرکت حساب شده مخاطب در ترازهای ارتفاعی از نکات قوت چیدمان پیاده شده است.

برنامه جامع عجولانه مسقف‌سازی

نقدی بر پوشش صحن گوهرشاد حرم امام رضا (ع)

یانون‌دیزاین - یحیی نوریان (کارشناسی ارشد معماری؛ دانشگاه تربیت مدرس)

———-

معماری ظرفیت آن را دارد که با زمان و در پس نیازهای جدید توسعه پیدا کند. اصلا بناهایی که در تاریخ منجمد می‌شوند تنها به کار موزه‌ها و میراث فرهنگی می‌آیند. ما در ایران و در بخش بزرگی از جهان که تاریخی اسلامی را دیده است توفیق آن را داریم که با نوع خاصی از معماری زنده در طول سده‌ها روبه‌رو باشیم. مثلا در شرق آسیا، جایی که بناهای عمومی و بزرگ تا خرده‌بناهای شخصی نظیر خانه‌ها جمله با چوب و مصالح سبک ساخته می‌شدند کافی بود تفکر شرقی گذرایی وجود داشته باشد -که داشت و دارد!- تا به این ترتیب کم‌تر معماری توان ماندن بیش از یک سده را نداشته باشد؛ حجم عظیمی از تجربه‌های معماری مشرق زمین به همین جهت فرصت ماندن و با مردمان زمانه ما گفت‌گو کردن را پیدا نکرده‌اند. اما در بلاد اسلامی و به خصوص در ایران ما در کنار تجربه‌ی ساخت‌های مستحکم، یک فرهنگ مهم برآمده از اصول اسلامی نیز داشته‌ایم که فرصت زندگی سده‌ها را برای گونه‌ی خاصی از بناهای معماری فراهم کرده است. مساجد!

مساجد اسلامی به دلیل قواعد فقهی خاص اسلامی، در کنار جای‌گاه فرهنگی-مردمیِ خاصی که زنده‌گی آن‌ها را تضمین می‌کرده‌اند، خیلی اجازه دخل و تصرف و تخریب را بعد از برپایی به ما نمی‌دادند. طبعا چنین قدرت بزرگ فقهی و فرهنگی، حتی در زمان تخریب‌های طبیعی و دخل و تصرف‌های سیاسی مقاومت از خود نشان می‌دهد. کم نیستند در معماری اسلامی مساجدی که حتی پس از زلزله و تخریب صد در صد بنا، باز هم از نو ساخته می‌شوند. چرا که اساسا مسجد مادامی که زمین هست و زمان هست مسجد است.... بگذریم از کج‌رفتاری سیاسی و عدم تدبیر در سه چهار دهه اخیر که این را هم دست‌خوش کرده است...

آندریا پونتی طراح مطرح ایتالیایی که چند سالی‌ست در هونگ‌کونگ زندگی می‌کند، مجموعه‌ای از صندلی‌های فلزی را با عنوان «سایه‌ی پنجره‌ها» طراحی کرده است. پونتی با نگاهی انتزاعی و شاعرانه، فرم‌ها و شکل‌های ساخت‌مان‌های بزرگ و مهم هونگ‌کنگ را در صندلی‌های میله‌ای‌اش به کار گرفته و هر کدام از آن‌ها را به نحوی به یک قاب پنجره‌گون متصل کرده است. در تصاویری که از نمای قاب‌ها گرفته شده ایده‌ی اولیه‌ی پونتی به خوبی مشخص است. او سایه‌ی پشت پنجره‌ها را استعاره‌ای از فعالیت و روح درون بنا می‌داند که با حرکت کردن درون بنا و دیده شدن از بیرون، هویت ساخت‌مان را نمایان می‌کنند. پونتی با این دو ایده،‌ مجموعه‌ای از ۹ صندلی را که بازنمای هویت بناهای مهم هنگ‌کنک‌اند طراحی کرده است، روی‌کردی که در طراحی مبل‌مان تازه و خلاقانه به نظر می‌رسد.

تجسم سنگین مفاهیم، در هنرهای نه چندان ظریف محقق می‌شود. مثلا در معماری یا در مجسمه‌سازی ما با تجسم چگالی از مفاهیم و معانی روبه‌رو هستیم. هرچند هم که معماری از تجسم و تعریف و روایت فاصله بگیرد باز هم آخر سر خود راوی یک مفهوم یا تاریخ یا اراده است. در میان انواع تجسم‌های چگال معمارانه، گاهی موضوعاتی لطیف یا رقیق محل چالش دو چندان هستند. مثلا تا پیش از جاگرفتن شیشه در معماری، شفافیت و بیان آن به سختی از طریق معماری محقق می‌شد؛‌ هرچند در جهان سنت از همین تلاش هم نمونه‌هایی عالی وجود دارد. حالا با آمدن شیشه نفس شفافیت، بدون هیچ جهت‌گیری خاصی -که صدالبته چندان هم مورد علاقه و مورد توجه نیست- دیگر به راحتی به دست آمده است و حالا تلاش برای ارائه‌های پیچیده‌تر در جریان است.

ساخت‌مان موزه آتش در جنوب فنلاند توسط مشاورین معماری OVO طراحی شده است که نمایی تماما مسی دارد. طراحان با فرم‌پردازی جالب توجه و سیال بنا در کناره گذر خیابان اصلی و در کشیده‌گی معنادار بنا، و نیز با انتخاب هوش‌مندانه ورقه‌های مسی با ریتم خاص به عنوان پوشش نهایی بنا، نوعی تجسم چگال اما موفق را از آتش لطیف و زبانه‌کش ارائه داده‌اند؛ همان آتش لطیفی که تجسم کوبنده‌ای را نیز این روزها از خود در تهران بزرگ نشان داد!

سیدامیر حسینی: کتاب حمیدرضا انصاری از 4 گفتار تشکیل شده است. معماری دوره قاجار (آشنایی تا شیفته‌گی)، پهلوی اول (شیفته‌گی تا الگوبرداری حکومتی)، پهلوی دوم (الگوبرداری حکومتی تا غربی شدن جامعه) و در نهایت معماری دوره انقلاب اسلامی (از بازگشت به اصول تا مساله جهانی شدن). نویسنده هم‌چنین با سخن آخر کتاب را به پایان می رساند.

این خانه در ساحل کالیفرنیا، به شدت بوی معماری شرقی و ایرانی می‌دهد. جانسون مارک لی معمار بنا، برای مقابله با چالش کشیدگی نامناسب بنا در جهت عمود بر ساحل، از ترکیب طاق‌بندی‌های پی‌در‌پی استفاده کرده است. با این تمهید علاوه بر تداوم جهت بنا، دریا را تا اتاق‌های انتهایی نیز کشانده است. چالش دوم معمار قوانین الزامی ارتفاع از بستر بوده است که خود منجر به خلق نیم‌طبقاتی در سطوح مختلف گردید. به علاوه که اجرای مناسب، دقت در انتخاب مصالح، خلاقیت فرمی و قدرت طاق، منجر به خلق فضاهایی شدیداً زنده و متنوع در عین سادگی شده است. ایوان عمیق رو به دریا، ایجاد حیاط داخلی(میان‌سرا) و تعبیه ورودی در آن، وجوه شباهت دیگری است با معماری ایرانی. صد البته که این اشارات می‌تواند کاملا اتفاقی باشد، اما نشانه‌ای است بر استعداد خارق‌العاده‌ی هندسه معماری ایرانی در تطابق با زندگی امروزی، اگر باورش کنیم.

میگل لوش در یک فرآیند ساخت و ساز، دیواری را که سی سال دست‌نخورده مانده بود به یک گالری تبدیل کرده است. او آثار چسب و سنگ و نوشته‌های روی دیوار را جزئی از تاریخ و اصالت آن می‌داند و سعی کرده که آن‌ها را به شیوه‌ای حفظ کند. دیوارهای این بنا یک‌سره رنگ سفید خورده‌ مگر قسمت‌هایی که آن‌ها برای قاب کردن انتخاب کرده‌اند، قاب‌هایی که هر کدام بخشی از این تاریخ محدود ۳۰ ساله را نمایه می‌کنند. به راستی معیار اصالت چیست؟ آیا می‌توان هر شیئ قدیمی را درون قاب کرد و آن را اصیل دانست؟