معماران MVRDV در هم‌کاری با گروه خانه‌ی رویایی ده‌کده‌ای را در مانهایم آلمان بازطراحی کرده‌اند. آن‌ها این مجموعه را که پیش‌تر پادگان نظامیان بوده با توجه به تایپولوژی پیشین آن و البته با نگاهی جدید به نحوه‌ی هم‌سایگی‌ها طراحی کرده‌اند. خانه‌های جدید با حفظ الگوی مجموعه‌ی پیشین دچار تغییر ابعاد و گاهی تغییر کارکرد شده‌اند. 

نگاه جالب طراحان به نوع زندگی در این مجموعه‌ی روستامانند، موجب شده تا تمامی اتوموبیل‌ها به تراز زیرین منتقل شود و در عوض این فضای محدود شهری به دویدن کودکان و راه رفتن ساکنان اختصاص بیابد. آن‌ها هم‌چنین هر یک از خانه‌ها را متناسب با ساکنان‌ش طراحی کرده‌ و برای افزایش تعامل در این مجموعه، تیپ‌های مختلف زندگی را در نزدیکی یک‌دیگر قرار داده‌اند. 

در طرح MVRDV ضمن این‌که یک الگوی فرمی به شیوه‌های گوناگون توسعه یافته است، می‌توان ترکیبی از زندگی و معماری شهر و روستا را توامان مشاهده کرد.

با توسعه‌ی تبادلات تصویری و خو گرفتن مردم به آن، نوع نگاه و سلیقه‌ی جامعه نیز دست‌خوش تغییر شده است. نمونه‌ی این تغییر ذائقه را می‌توان در تحول اساسی دکور و ظاهر بعضی هیئات مذهبی مشاهده کرد. در دو سه سال اخیر تبِ داشتن دکوری زیبا در هیئات بزرگ آغاز شد و کم کم مجالس کوچک‌تر نیز در پی اجرای ظاهری متفاوت برای فضای خود برآمدند. هیئات بزرگ‌تر برای ایجاد جذابیت بیش‌تر برای جوانان و بعضی به دلیل پخش تلویزیونی و یا تصاویری که از مجلس ضبط می‌شد، انگیزه‌ی مضاعفی برای این کار داشتند تا جایی که بعضی به خرج‌های سنگین میلیونی روی آوردند. حرکتی که شاید آغازش را بتوان در بعضی هیئات هنری جست، در این چند سال نتایج جالبی را رغم زده که بعضی مثبت است و بعضی جای نقد جدی دارد.

غالب این دکورها به تصویری گرافیکی و چاپ شده پشت سر مداح و سخن‌ران خلاصه می‌شوند و در بعضی این تصاویر در ادامه‌ی فضای تکیه نیز امتداد می‌یابند. بعضی از طرح‌ها فراتر رفته و در فضای سن، عناصری ساخته شده قرار داده‌اند که تعدادی از آن‌ها به اینستالیشن نیز نزدیک شده‌ است. آن‌هایی که به این فن آشناتر بوده‌اند نورپردازی هدف‌مندی را اجرا کرده‌ و باقی بدون طراحی، نور فضا را تامین کرده‌اند. البته با درک به‌تری از عناصر هنری میان مردم و هیئات رفته رفته گروه‌های بزرگ‌تر می‌توانند به فکر هویتی بصری برای کل مجموعه‌ی خود باشند و برای تعریف هویت ظاهری خود نیازی به تابلوهای غول‌پیکر و خرج‌های آن‌چنانی نداشته باشند.

اگرچه همه‌ی ما دوست داریم با تمام توان به ساحت سیدالشهدا (ع) ابراز ارادت کنیم و آن‌ها هم از ما خواسته‌اند که برای‌شان زینت باشیم، اما نباید به انگیزه‌های فرعی در وادی رقابت و پزهای شخصی بیفتیم. ضمن این‌که هر کدام از هیئات مذهبی، چه خانه‌ای کوچک در یک روستا، چه مجموعه‌ای بزرگ در دل شهر اقتضائاتی دارد و لزومی به یک‌شکل بودن همه‌ی آن‌ها نیست.

 صد و چهل سال پیش، در روستایی در اوکمارک آلمان، اصطبلی ساخته شد. اکنون، این اصطبل، با طراحی استودیوی معماری توماس کروگر، تبدیل به خانه شده است. سازهﻯ اصطبل ترکیبی بود از اسکلت چوبی و دیوارهای باربر آجری. کروگر با گشودن سه روزن بزرگ، در یکی از این دیوارها و جایﮔﺰین کردن آن با سه قوس بزرگ، چشمان خانه را رو به باغ و پهنهﻫﺎی سبز اطراف گشوده است.

نکتهﻯ جالب توجه در این بازسازی، استفاده از ظرفیتﻫﺎی موجود بوده است. این امر موجب حفظ و تقویت زیباییﻫﺎی فضای پیشین شده؛ مثلا، تیم طراحی با بهرهﮔﯿﺮی از منطق و زبانی که ساختمان اصطبل را شکل داده بود، فضاهای جدیدی را بر سازهﻯ پیشین بنا سوار کرده است؛ و با اضافه کردن اتاقﻫﺎیی در اطراف، نشیمنی مرکزی خلق کرده‌اند. به این ترتیب، ساکنان همﭼﻨﺎن ﻣﻰتوانند وسعت اصطبل و بافت طبیعی چوب را که با بافت گرم و صمیمی آجر همراه شده، تجربه کنند.

روستایی در اتریش که با تپه‌ای چهل متری در یک سمت‌ش شاخص شده است. برادران فیرسینگر تصمیم می‌گیرند کاربری جدید و متفاوتی را به روستا اضافه کنند. آن‌ها سازه‌ای به ارتفاع حدود 8 متر را روی تپه بنا می‌کنند که پشت آن به روستا و روی‌ش به سمت مزارع است. بدنه‌ی سکو از صفحات  مثلثی مدولار تشکیل شده که در کل فرمی شبیه به گرامافون را ایجاد کرده است. بدین شکل خاصیت آکوستیک آن هم تقویت می‌شود. صفحات توسط لوله‌ای فلزی در سرتاسر قسمت داخلی آن بر روی زمین استوار شده است. فرم درون‌گرا، پوشش شکسته و رنگ سبک سازه، موجب می‌شود چنین کاربری مدرنی در فضای روستا آزاردهنده نباشد. پاتوق فیرسینگرها علاوه بر کابری‌هایی شبیه سنِ نواختن موسیقی، چشم انداز زیبا و قاب خاصی را هم فراهم می‌کند که اگر هیچ فعالیتی هم درون آن انجام نگرفت از شکاف پشتی بتوان دورنمای روستا را به تماشا نشست.

یکی از طراحانی که به شدت در پی ارائه تصویری روشن از آینده بشری و سوق دادن آن به سویی هم‌آهنگ با طبیعت است الساندرو کورادینی است. او با بررسی فرآیندهای سوختی تجدید‌پذیر و طبیعی و برای دوری از مشکلات توسعه شهرهای بزرگ و آسیب‌های ناشی از پیش‌رفت الگویی بر اساس زندگی روستایی ارائه می‌دهد که با اضافه شدن ساختارهای شبکه‌ای فن‌آورانه به میزان زیادی می‌تواند نیازهای خود را از انرژی‌های طبیعی و سوخت‌های تجدید‌پذیر تامین کند. 

جسارت این طرح دوربینانه و نگاه خاصی که به توسعه در آن وجود دارد خوب است که به دقت دیده شود. 

یکی از مهم‌ترین توجهاتی که در توسعه‌های بافت‌ها و مناطق مسکونی جدید باید وجود داشته باشد، شکل‌گیری بافت انسانی و معطوف به زندگی پویاست. یعنی مجموعه طراحی‌ها منجر به شکل‌گیری کالبدی نشود که بیگانه با انسان باشد. این مهم در سده اخیر به واسطه‌ی ظهور مجراهای شهری مانند خیابان‌ها و اتوبان‌ها که ناگزیر با تناسبات و قامت و رفتار اتومبیل‌ها تعریف می‌شوند خیلی سخت در سطح کلان قابل حصول است. مثلا وقتی یک اتوبان بزرگ ساخته می‌شود یا یک میدان وسیع ترافیکی دیگر نمی‌توان انتظار داشت بافت انسانی شکل بگیرد. اما در مورد بافت‌های انسانی نظیر شهرک‌سازی‌ها و شهرسازی‌های جدید یا در مورد اتوبان‌هایی که در دل بافت‌های مسکونی عبور می‌کنند چه؟ آیا این انتظار زیادی‌ست که توجه به مقام شامخ انسان و تاثیرپذیری او از کالبد زندگی‌ش را مطالبه کنیم! به شخصه در سالیان اخیر تلاش -حتی تلاش- جدی در این رابطه ندیده‌ام.

برخی طرح‌های مسکن مهر با تمام نقاط قوت و ارزشی که داشتند به صورت شهرک‌سازی‌هایی بی‌هویت در دل بیابان و آن هم به صورت چهارطبقه‌هایی تیپ در بستر باز زمین خدا ساخته شده‌اند. به واقع به عقل و تدبیر مسئولین و طراحان چنین پروژه‌هایی باید شک برد و به انصاف و تقواشان دو چندان که هیچ‌گاه برای خودشان چنان نمی‌پسندند که برای مردم پسندیدند. در توسعه‌های درون شهری نیز هیچ توجهی به مردم نمی‌شود. مثلا موفق‌ترین پروژه‌ی ادعایی سال‌های اخیر یعنی اتوبان صدر دقیقا از مرکز محله روستاهای مهمی از مجموعه شمیرانات گذشت و مسجد و حمام و مرکز محله‌هایی را تخریب کرد. بعدتر هم که در اقدامی عجیب روی خانه‌های مردم دوطبقه شد!

نمونه زیر یک طراحی مجتمع مسکونی ست که به یک بافت شبه روستایی دست پیدا کرده است.... چه می‌شد اگر مساکن مهر ما و توسعه‌های محلات ما هم به این سمت می‌رفت؟ به سمت اصیل خودمان... 

مجموعه تابلوهای نقاشی با عنوان «ره‌گذر خاک» اثر مصطفی اصل‌ روستا در جلسه دوم حلقه هنر به نمایش درآمد و پس از آن مورد تحلیل و بررسی کارشناسان حلقه هنر قرارگرفت که مشروح آن را می‌توانید در این‌جا بخوانید. نقاشی‌های این مجموعه آثار مربوط به پایان‌نامه کارشناسی نقاشی هنرمند می‌باشند که در سال ۱۳۸۸ و پیش از آن به تصویر درآمده‌اند. 

به شخصه آن زمان که در حال اجرای این کارها بود دل‌باخته یکی دو ترکیب از این مجموعه شده بودم که در حال حاضر در بین تصاویر زیر نیستند. خیال توامان با آرامش نهفته در این مجموعه آثار -به جز چند تلاش ناموفق برای بازنمود سنگ‌‌ها- بدون توجه به پیام و معنای نهفته در کارها در کنار سادگی آن‌ها برای لذت بردن از کارها کافی‌ست.

یکی از کارهای ویژه‌ای که در لیست‌ نامزدهای جایزه‌ی آقاخان ۲۰۱۳ معرفی شده بازسازی این کلنی روستایی در یکی از جزایر اندونزیه. به شخصه این پروژه رو و تلاش قابل‌تقدیرش برای نوآوری در عین حفظ هویت در ساخت دوباره‌ی سازه‌های سنتی و بومی منطقه و ایجاد کالبدی یک دست و باهویت رو دوست داشتم. 

دورنمای باشکوهی داره این روستای کوچک....