هم‌زمان با ایام عزای اباعبدالله الحسین (ع)، مرکز معماری اسلامی حوزه هنری اقدام به برگزاری دومین دوره از مسابقه طراحی معماری موکب کرده است. موکب‌ها، به خیمه‌های عزای اهل بادیه عراق می‌گویند که حالا بیش از یک دهه است که با میزبانی عجیب و بی‌نظیرشان از زائران اربعین حرم کربلا، نزد مردم ایران هم معروف و محبوب شده‌اند.

نزد ما ایرانی‌ها، موکب خیمه‌ای یا حسینیه‌ای‌ست خنک در دل صحرای داغ عراق؛ نه از باد کولرها و سایه‌اندازی‌شان که بیش‌تر به دلیل خنکای دلی که در موکب‌های عراقی هرم آفتاب عراق و خستگی تن زائر را می‌شکند... موکب‌های عراق به قدر وسع و علاقه و خلوص مردمان آن دیار معماری باصفایی نیز دارند و روز‌به‌روز در حال توسعه هستند. اما حالا که کربلای حسین مکان ندارد و عاشورایش هم زمان نمی‌شناسد، طراحی موکب‌هایش هم و برپاکردن آن‌ها هم عراق و غیرعراق نمی‌شناسد؛‌ چه این که این سال‌ها موکب‌ها خودشان را تا ایلام و همدان و اراک هم کشیدند...

مسابقه طراحی موکب فرصت خوبی برای آمیخته‌شدن با سبک زندگی آخرزمانی اهل عراق و دل‌باخته‌های حسینی‌ست. فرصتی برای بازنگری پیش‌فرض‌ها... برای شرکت در مسابقه ظاهرا باید به این‌جا مراجعه کنید:

http://www.artfest.ir

با توسعه‌ی تبادلات تصویری و خو گرفتن مردم به آن، نوع نگاه و سلیقه‌ی جامعه نیز دست‌خوش تغییر شده است. نمونه‌ی این تغییر ذائقه را می‌توان در تحول اساسی دکور و ظاهر بعضی هیئات مذهبی مشاهده کرد. در دو سه سال اخیر تبِ داشتن دکوری زیبا در هیئات بزرگ آغاز شد و کم کم مجالس کوچک‌تر نیز در پی اجرای ظاهری متفاوت برای فضای خود برآمدند. هیئات بزرگ‌تر برای ایجاد جذابیت بیش‌تر برای جوانان و بعضی به دلیل پخش تلویزیونی و یا تصاویری که از مجلس ضبط می‌شد، انگیزه‌ی مضاعفی برای این کار داشتند تا جایی که بعضی به خرج‌های سنگین میلیونی روی آوردند. حرکتی که شاید آغازش را بتوان در بعضی هیئات هنری جست، در این چند سال نتایج جالبی را رغم زده که بعضی مثبت است و بعضی جای نقد جدی دارد.

غالب این دکورها به تصویری گرافیکی و چاپ شده پشت سر مداح و سخن‌ران خلاصه می‌شوند و در بعضی این تصاویر در ادامه‌ی فضای تکیه نیز امتداد می‌یابند. بعضی از طرح‌ها فراتر رفته و در فضای سن، عناصری ساخته شده قرار داده‌اند که تعدادی از آن‌ها به اینستالیشن نیز نزدیک شده‌ است. آن‌هایی که به این فن آشناتر بوده‌اند نورپردازی هدف‌مندی را اجرا کرده‌ و باقی بدون طراحی، نور فضا را تامین کرده‌اند. البته با درک به‌تری از عناصر هنری میان مردم و هیئات رفته رفته گروه‌های بزرگ‌تر می‌توانند به فکر هویتی بصری برای کل مجموعه‌ی خود باشند و برای تعریف هویت ظاهری خود نیازی به تابلوهای غول‌پیکر و خرج‌های آن‌چنانی نداشته باشند.

اگرچه همه‌ی ما دوست داریم با تمام توان به ساحت سیدالشهدا (ع) ابراز ارادت کنیم و آن‌ها هم از ما خواسته‌اند که برای‌شان زینت باشیم، اما نباید به انگیزه‌های فرعی در وادی رقابت و پزهای شخصی بیفتیم. ضمن این‌که هر کدام از هیئات مذهبی، چه خانه‌ای کوچک در یک روستا، چه مجموعه‌ای بزرگ در دل شهر اقتضائاتی دارد و لزومی به یک‌شکل بودن همه‌ی آن‌ها نیست.

یکی از جان‌سوزترین مصیبت‌های عاشورای حسینی حماسه علی اکبر فرزند امام حسین و شهادت مظلومانه اوست. او که بزرگ‌ قربانی امام بود در پیش‌گاه اسلام.... هیئت هنر که هر ساله در سوگ‌واره هنر و حماسه خود در ایام محرم میزبان آثار عاشورایی هنرمندان معاصر است امسال یک اثر حجمی روضه‌وار را میزبان بود. اربا اربا اثر علی اکبر و سارا اکبری ست که به صورتی انتزاعی شهادت مظلومانه حضرت علی اکبر را به تجسم درآورده است. طراحان با وجود پرداخت عینی و کمی فاش پیام با استفاده از انتزاع خوب شمشیر و اثر زخم‌های آن مثل حرکت سریع شمشیر ، برق آسا بودن آن، رد زخم‌های کشیده و خونی و ... حجم بدن یک انسان را با زخم‌های مکرر تجسم کرده‌اند. به نوعی بیان مفهوم اربا اربا.....

آن‌ها برای این کار در جعبه‌ای به ابعاد 220 × 250 × 180 با بستن نخ‌های نامرئی متعدد مماس با پیکره انسانی یونولیتی میانی و رنگ قرمز زدن بر سطوح تماس و دست آخر خارج کردن حجم یونولیتی میانی، پیکره نمادین انسانی شکل یافته از خط زخم ها را به دست آورده‌اند.

گویا قسمت بود صفر را با روضه‌ای دیگر از حماسه عاشورا تمام کنیم.

بزرگ‌ترین تجمع سالیانه‌ی جهان، هر سال در کربلای امام حسین (ع). آ‌ن‌ها که رفته‌اند،حتی آن‌ها که هنرمند بودند و سعی کرده‌اند که این اتفاق عجیب را در ظرف کلمه و تصویر بریزند، معترفند که هر چه می‌کنند آن‌چه که باید نمی‌شود. انگار در هر برهه‌ای از تاریخ که باشیم، کربلا را فقط باید با پای خود برویم و با حرف و تصویر و ادعا آن‌چه که باید نمی‌شود. روح الله خسروی نژاد یکی از آن هنرمندانی است که دوربین‌ش را با خود به زیارت برده و به زبان تصویر این راه‌پیمایی عظیم را توصیف کرده است. خسروی‌نژاد در وب‌لاگ خود ذکر کرده که تصاویرش نذری است و حتی سایز بزرگ آن‌ها را هم برای چاپ قرار داده است.

محرم الحرام برای عموم مسلمانان و خصوصا شیعیان یادآور واقعه‌ای بزرگ است؛ واقعه‌ای که هنوز بعد از هزار و اندی سال داغ‌ش در دل محبین بزرگ اولیای خدا تازه است. حرارت‌ش حس می‌شود و کوچه‌های شهر ما و امروز دیگر تکیه‌های خیلی جاهای دنیا شاهد این خون تازه، این داغ زنده هستند..... و البته محرم برای شیفته‌گان پاکی نه یک غم رفته که یک حماسه زنده است. حماسه محرم یک عرصه دارد به وسعت زمین و یک تاریخ دارد به وسعت زمان.. و کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا.

حالا که زمین همه کربلاست و زمان همه عاشورا لاجرم سپاهیان حق و باطلی هست و یزید و شمر و البته حسین سلام‌الله علیها که ناظر بر تاریخ و ولی زمین است در هر زمان. خب اگر این طور است شمر زمان تو کجاست؟ ولی زمان تو کجاست؟ کجا دارد حقیقت سربریده می‌شود؟ کجا دارد خیمه‌های اهل حق به تاراج می‌رود؟ کجا سخن حق در میان هلهله‌های نامردمان گم می‌شود؟ کجا .....

برخی کربلا را به وسعت زندگی محدود خودشان می‌بینند و لاجرم گاهی حتی خودشان را حسین و دشمنان‌شان را یزیدیان می‌دانند. برخی دیگر کشورشان، قبیله‌شان و حزب‌شان خلاصه وابسته‌های خودشان را حق می‌گیرند و کربلا را در وسعتی محدود پیرامون خودشان تعریف می‌کنند. اما اگر کربلا را به قدر وسعت عالم بشری امروز بدانی چه طور می‌شود؟ مگر نه این که ظلم نهادینه‌ای در جهان امروز حاکم است و سپاهیان اندکی که در مقابل این ظلم انقلاب کرده‌اند..... «شمر زمانه‌ات را بشناس» مجموعه بیلبوردهای شهری محرمی‌ست که به همت خانه طراحان انقلاب اسلامی برای فضای شهری محرم ۹۳ طراحی و اجرا شده است. چند کلمه نقد و بررسی هم دارم که بماند برای فرصتی خارج از این ایام عزیز....  

دوباره فصل عزای سرور و سالار شهیدان رسید. بهار عاشقان و البته هنرمندان. هنرمندهایی که یک بار طعم اشک و چایی روضه‌های عزای اباعبدالله را می‌چشند نمک‌گیر شکرخندهای مستانه‌ی طفل شش ماهه‌ای می‌شوند که تا قیام قیامت الهام بخش هنر هنرمندان خواهد بود....

تا قیامت ز قیام تو قیامت برپاست.....

در خبر است که فرشته‌ای از درگاه رحمت خداوند رانده‌‌شده را به مهر مهد خود پرورانده‌ای و دوباره شرف‌ش داده‌ای....

ای شفیع فرشته‌گان... 

«نقاشی‌های عاشورایی» حسن روح‌الامین در هفدهمین جلسه حلقه هنر به نمایش درآمد و پیرامون آن‌ها نیز بحث‌های خوبی درگرفت. نقاشی‌هایی که در اوج صداقت و لطافت برآمده از هنرمندانه‌گی‌های روح‌الامین عزیز اما با قدرت قلمی بی‌رقیب و عالی قلم‌زده شده‌اند. روح‌الامین که به دلیل تبحر خاص‌ش در طراحی و نقاشی و به خصوص طراحی فیگور انسانی، به سراغ صحنه‌هایی خاص از واقعه‌ی عاشورا رفته است، به حق در ارائه تصویری نو و عینی از این حماسه عظیم گامی بزرگ برداشته است. گامی که به تایید حرف‌های خودش اصلا با هدف همین روایت تصویری و به منظور ماندگاری در تاریخ هنر شیعی برداشته شده است. تابلوهای روح‌الامین در ابعاد بسیار بزرگ هستند و مطلقا برای رفتن روی دیوار یک خانه کشیده نشده‌اند. روح‌الامین در تعبیری لطیف خود این نحوه طراحی و نقاشی را روضه‌خوانی نقاشانه می‌داند.

همان‌طور که در جلسه هم مطرح شد در کنار همه این تمجیدها نگاه‌هایی متفاوت نیز به کارهای روح‌الامین وجود دارد. برخی معتقدند روح‌الامین با ارائه چنین تصویر عینی واقع‌گرایی از واقعه‌ای حماسی که بیش‌تر در فرهنگ و تصور ما صورتی اسطوره‌ای پیدا کرده است، به نوعی آن را عینی می‌کند که در مقایسه با تجربه قرون میانی و رنسانس اروپایی می‌تواند زنگ خطری برای آینده هنر شیعی باشد؛ هنری که شاید با تکرار تجربه مسیحیت به شکستن برخی قداست‌های ذهنی شکل‌گرفته پیرامون چنین وقایع و تاریخ مقدسی منجر شود. نظر شما چیست؟

یکی از رسم‌های نیک هیئت هنر در نه سال گذشته، توجه به تصویرسازی و تجسم هنری حماسه عاشورا در قالب کارگروهی ویژه با نام کارگروه تصویرسازی هیئت هنر است. نذر شب هشتم، نام کارگاه و مسابقه‌ی تصویرسازی‌ بود که به همت کارگروه تصویرسازی هیئت هنر و خانه طراحان انقلاب اسلامی، در ایام محرم امسال برگزار شد. در این کارگاه که به نظارت و مدیریت دکتر پروانه دلفانی برگزار شد، هنرمندان در طول سه روز با تجربه‌ها و نگاه‌های متفاوت هر کدام از سویی به حماسه عاشورا نزدیک شدند و دست آخر آثاری که توانستند به موعد زمانی مشخص برسند در مسابقه نیز شرکت کردند و به پنج اثر برگزیده جایزه‌ی کمک هزینه‌ی سفر کربلا اهدا شد...

در آثار تصویرسازی عاشورایی دو روی‌کرد بازنمودی و تمثیلی روی‌کردهای پرکاربردتر هستند و روی‌کرد فرانمودی نیز به ندرت مشاهده می‌شود. در بین آثار ارائه شده در کارگاه نذر شب هشتم نیز بیش‌تر شاهد دو روی‌کرد اول بودیم. به نظر می‌رسد با توجه به آن که واقعه عاشورا مرز زمان و مکان را درنوردیده است و بیش‌ از آن‌که یک واقعه‌ی عینی باشد یک فرهنگ و یک اسطوره‌ واقعی‌ست روی‌کردهای بازنمودی باید مواظبت بیش‌تری در برخورد با آن کنند. شاید گاهی با یک تصویرسازی عینی ذوقی، تصویر روحانی این واقعه بزرگ و بزرگان آن را در ذهن مخاطب مخدوش کنیم.

آثار زیر از هنرمندان مختلف است.

انیمیشن خوش‌ساخت «ذوالجناح» به کارگردانی هادی محمدیان کاری از گروه انیمیشن‌سازی هفت‌سنگ است که چندی پیش در هفته هنر عاشورایی حلقه هنر به نمایش درآمد. انیمیشنی کوتاه که با وجود حجم بالای تصویرسازی استفاده شده در آن به گفته کارگردان اثر در حدود ۲ هفته تمام فرآیند تولید خود را طی کرده است و در نسبت با این زمان، کیفیت بالای ساخت اثر شایسته تقدیر است.

داستان، روایتی شاعرانه و آمیخته با کمی تخیل از آخرین لحظات عصر عاشوراست که به صورت اول شخص از زبان اسب معروف امام حسین (ع) یعنی ذوالجناح بیان می‌شود. اگرچه شباهت‌های کلی تصویرسازی و زیباشناسی اثر با زیبایی‌شناسی جاافتاده در ساخته‌های هالیوودی از نظرگاهی می‌تواند در ذهن مخاطب ایجاد شبهه و اشکال کند و تصویری سینمایی از واقعه عاشورا برای او بسازد اما روایت زیبای خوانده شده بر روی صحنه‌های تصویرسازی شده در کنار موسیقی جاافتاده و صدالبته تصویرسازی‌های بسیار حرفه‌ای اثر، انیمیشنی دیدنی ساخته است که دیدن آن را به همه دوستان پیش‌نهاد می‌کنم.