مرکز گراهام‌بل اسکاتلند در سال ۲۰۱۳ برای بازطراحی به دست معماران جِی ام سپرده شد و آن‌ها با ایده‌ای جالب سعی در حفظ هویت تاریخی آن داشته‌اند. در حالی که بسیاری از آثار ارزش‌مندی معماری به دلیل روی‌کردهای حداقلی و سطحی یا به دست بولدوزر تخریب شده و یا تغییر کاربری‌هایی حساب نشده می‌دهند، طرح این مرکز ثابت کرد که کارهای به‌تری هم می‌شود انجام داد. آن‌ها با حفظ قسمتی از بنا به همان صورت قدیمی، قسمت دیگر را تخریب کرده و توسعه داده‌اند. در طراحی قسمت جدید ابعاد و تناسبات، ارتفاع مجموعه و تقسیم‌بندی گشوده‌گی‌ها با الگوگیری از ساخت‌مان اصلی انجام شده است. اما نکته‌ی جالب‌تر تقاطع این دو مجموعه‌ی قدیمی و جدید در فضاهای بیرونی و داخلی است،‌ که یک امتداد تاریخی هویت بخش را از خود به نمایش گذاشته است.

بناهای معماری شاید به‌ترین بازمانده‌‌های تاریخ بشری هستند و به‌ترین عبرت‌ها. معمولا در مواجه با بناهای تاریخ کهن و خرابه‌های آن‌ها ضمن تحلیل شکوه برخی از آن‌ها به این فکر می‌کنیم که چه بسیار عظمت‌هایی که حالا در دل خاک مانده‌اند و معطل و خالی از سکنه و خرابه شده‌اند... یعنی فکر می‌کنیم که دنیا به هیچ چیز وفا نمی‌کند و چه زود می‌گذرد و .. از این دست. اما کم‌تر حواس‌مان هست که این تقدیر محتوم خودمان نیز هست.

یادم هست در همین دوران نزدیک دانش‌جویی‌مان بناهایی خاص از دوران اخیر را تجلیل می‌کردیم و آن‌ها را آیکون‌های دوست‌داشتنی معماری معاصر جها می‌دانستیم. اما هنوز هیچ تاریخی بر آن‌ها نگذشته حالا باید از تخریب و از کار افتادگی‌ آن‌ها حرف بزنیم. انگار دوران اساطیر نیز کوتاه شده است. هیچ فکر می‌کردید همین خانه آبشار فرانک‌لویدرایت، پدر معماری مدرن آنگولاساکسن را که یکی از مهم‌ترین آیکون‌های معماری مدرن است و اتفاقا بین دانش‌جویان معماری نیز از احترام و اعتبار خاصی برخوردار است، در کم‌تر از ۸۰ سال از عمر آن، به صورت تخریب شده و از کار افتاده ببینید؟ در این پست ۷ بنای مشهور از معماران مشهور دوران معاصر را با هم می‌بینیم که اخیرا به دلایل فنی و افتصادی و ... خلاصه جبر زمانه یا در حال تخریب هستند یا اشکالات متعدد فنی پیدا کرده‌اند و یا متروکه و تخریب شده‌اند. خوب است دقت کنیم که برخی از این آثار ساخته‌های همین دو سه سال اخیر در دنیا هستند که در زمان بازگشایی خیلی هم صدا کردند اما حالا در کم‌تر از دو سه سال در حال تخریب جزئی و کلی و ضرردهی هستند.

از تبلیغات رسانه‌ای و سودجویی‌های آن که بگذریم، واقعا اگر دنیا با روند توسعه جهانی کنونی پیش برود، آینده چگونه خواهد بود؟ باید به داد دنیا برسیم... و این خود کم دلیلی دورانی‌ست که ما ادعای انتظار آن را داریم...

عالم با تمام تزاحم‌ها و جمع میان اضدادش در گوشه‌هایی سخت تاثیرگذار وحدتی بی‌مانند دارد. جمیع حیوانات وحشی و طعمه‌های‌شان از یک آب زندگی می‌گیرند و از یک هوا تنفس می‌کنند. وحدتی در کنار تمام ضدیت‌ها..... ما انسان‌ها اما به این وحدت‌ها سخت بی‌احترامی کرده‌ایم و این به خصوص هنرمند شرقی را به شدت آزار می‌دهد.

کای گوجیانگ هنرمند چینی برای بیان رابطه میان انسان و طبیعت، انتخاب حیواناتی با مقیاس یک به یک و با ساختی بسیار طبیعی را در فضای انتزاعی موزه‌های مدرن برگزیده است. او در آخرین اثر خود با نام «میراث ۲۰۱۳» نود و نه حیوان وحشی را سر در آب‌گیری کریستالی و آبی‌رنگ در وسط سالن بزرگ یک گالری هنری نمایش داده است که خیلی دوستانه در کنار هم دارند آخرین میراث‌های زمین را سرمی‌کشند. میراثی که ما انسان‌ها با استفاده بی‌حساب و کتاب‌مان از زمین پهناور و غنی برای آن‌ها نگه‌داشته‌ایم.

در این پست اثر قبلی گوجیانگ در سال ۲۰۰۶ که حرکت موحشی از گله‌ای از گرگ‌ها بود و هم‌چنین یک تصویر از دیگر اینستالیشنی که گوجیانگ در سال اخیر در نمایش‌گاهی هنری به نمایش گذاشت را نیز می‌بینید.

حتما تا به حال ساختمان‌های قدیمی در حال تخریب یا تخریب‌شده را دیده‌اید!؟ ساختمان‌هایی که در زمان قدیم با درنظرنگرفتن فاصله‌های اندک با سازه‌های کناری‌، دیوار همسایه را دیوار خود فرض می کردند و بخشی از جداره داخلی خودشان را روی آن بنا می‌کردند. این ساختمان‌ها پس از تخریب تا مدت‌ها روی دیوار همسایه‌ها یادگاری‌های جالبی باقی می‌گذارند. اگرچه گاهی این یادگاری‌ها کسالت‌بار یا نامناسب هستند اما معمولا خاطره‌هایی بسیار زنده را از درون خانه خراب شده به یاد می‌آورند. روابط فضایی و سلیقه‌های صاحب خانه و ...حتی میزان تمیزی خانواده‌ی قبلی را.

 مجموعه تصاویر زیر که از گروهی اینترنتی با تمرکز بر همین خانه‌ها اقتباس شده است به خوبی نمایان‌گر حال و هوای این ساختمان‌های خراب شده است. ساختمان‌هایی که اگرچه نیستند اما روح‌شان انگار هنوز حضور دارد. به خصوص وقتی دستی هنرمندانه با ترسیم‌هایی ساده کمی این زندگی سابقا جاری را آشکارتر می‌کند.

آثار هنری بزرگ یا متهورانه، مصداق کامل یک فریاد هستند. فریادها مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهند و این اصلا به محتوای فریاد ارتباط چندانی ندارد. مهم نیست چه حرفی را داد بزنید. همین که داد بزنید جمعی در خیابان به سمت شما برمی‌گردند و آثار هنری بزرگ یا متهورانه و غیرطبیعی نیز کارکردی مشابه دارند. امروزه برای یک فریاد رسانه‌ای هنری هنرمندان خیلی زیاد به این راه‌کارها در ارائه آثار هنری می‌پردازند.

همین که یک زیردریایی نظامی غول پیکر از آسفالت خیابان‌های میلان به بهانه کمپینی تبلیغاتی توسط یک تیم طراح حرفه‌ای تبلیغات بیرون بزند و به وضعی خیلی طبیعی در شهر ظاهر شود کافی‌ست تا همه دوربین های رسانه‌های هنری دنیا را به خود جلب کند. جالب‌تر آن‌که تیم تبلیغاتی صحنه را جوری چیده باشند که در ابتدای صبح مردم شهر با صحنه‌ی عجیب حادثه در حالی روبه‌رو شوند که چندین کارگر تاسیساتی و خدمه زیردریایی در حال تلاش برای رفع مشکل و برگرداندن موجود عظیم‌الجثه به آب هستند! یعنی یک نمایش کامل در حاشیه‌ی اینستالیشنی قدرت‌مند...

وقتی تصمیم گرفتند ساختمان غول‌پیکر ابراج البیت را بالای سر کعبه بنا کنند چندان رسانه‌ها سخنی نگفتند و جهان اسلام هم خبردار نشد. تقریبا زمانی مسلمانان از عمق فاجعه مطلع شدند که چهارصد متر از برج‌های ششصدمتری مجموعه ابراج البیت ساخته شده بود و چندی بعد هم پروژه با بی‌شرمی تمام و در سکوت فجیع سازمان‌های مدعی میراث فرهنگ و تمدن بشری افتتاح شد. برجی ششصد و اندی متری در فاصله‌ی کم‌تر از ۵۰ متر یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین بناهای تاریخی جهان -دینی و اعتقادی‌ش بماند...-

هر چه قدر ساخت ابراج البیت در سانسورهای رسانه‌ای و ناآگاهی مسلمانان به پیش رفت و همین امر عذر مهمی شد تا کسی خیال آن را نکند که بتواند اعتراضی کند، این روزها به صورت زنده هر صبح و در حال تناول سحری‌های ماه رمضان و از سیمای جمهوری اسلامی ایران در حال مشاهده روند اجرای پروژه‌ای بزرگ و مخوف در حاشیه بیت شریف الاهی هستیم و دم هم برنمی‌آوریم! و دو چندان مایه تاسف که دیدم در خیلی از سایت‌ها و رسانه‌های به اصطلاح مذهبی هم با آب و تاب از ویژگی‌های فنی و کارکردی این پروژه تعریف می‌کنند. 

پروژه گسترش بخش شمالی مسجد الحرام است که با تخریب‌های وسیع بافت قدیم و با سرعت سرسام‌آوری در حال اجراست. اما در کنار این تخریب‌های عظیم ساخت یک رینگ حرکتی -به اصطلاح ویژه معلولین و ناتوانان و حتی شاید موقت- در ارتفاع ۱۲ متری یعنی حدودا هم ارتفاع خانه خدا و در چند متری آن به کل نمای پرابهت خانه خدا و هندسه پنهان خالی فضای صحن بیت‌الله را که بی‌شک در ایجاد احساسات معنوی زایرین نقش تکمیلی دارد، برهم زده است. دلایلی که برای ساخت این رینگ عظیم مطرح کرده‌اند بسیار شبیه به دلایلی که برای ساخت ابراج‌البیت مطرح شد، در عین فریب مخاطب به انجام یک عمل منطقی نوعی فرافکنی و رد توجه از عمق فاجعه‌ای ست که در حال رخ‌داد است. دائمی بودن یا موقتی بودن این سازه چیزی از جرم آل سعود در هتک حریم کعبه کم نمی‌کند. چه بسا که همین موقتی‌بودن سازه معیاری برای سنجش میزان غیرت و هوش‌یاری جامعه اسلامی باشد و اگر ما را ناهوش‌یار دیدند معلوم نیست گام بعد چه خواهند کرد؟

به نظر می‌رسد با اصلاحات اخیر باید اذعان کرد حکومت سعودی در تخریب مسجد الحرام و بیت‌الله الحرام به موفقیت کامل دست پیدا کرده است.... کجاست فریادهای مسلمانان آزادی‌خواه و آگاه..... 

بچه‌ها را دیده‌اید که در کنار دریا قلعه‌های شنی می‌سازند؟ خود شما هم حتما بدتان نمی‌آید در کنار دریا شن بازی کنید و حتی شده به بهانه‌ی بازی با بچه‌ای کوچک دستی در شن و ساحل ببرید! حالا ما بچه‌های انسان که از کودکی در کار و فکر ساختن زمین هستیم چه بر سرمان آمده که این طور در مسیر تخزیب زمین فعالیت می‌کنیم؟ 

چاد رایت هنرمند کالیفرنیایی در انتقاد به روند تخریبی طبیعت این بار بیانی جذاب و متفاوت از همین بازی شورانگیز بچه‌گانه کمک گرفته است. خانه‌هایی که در کنار ساحل دریا با موج‌های پی در پی آب آرام آرام شسته شده و تخریب می‌شوند و خبر از آینده‌ای نامعلوم دارند....