مرکز گراهام‌بل اسکاتلند در سال ۲۰۱۳ برای بازطراحی به دست معماران جِی ام سپرده شد و آن‌ها با ایده‌ای جالب سعی در حفظ هویت تاریخی آن داشته‌اند. در حالی که بسیاری از آثار ارزش‌مندی معماری به دلیل روی‌کردهای حداقلی و سطحی یا به دست بولدوزر تخریب شده و یا تغییر کاربری‌هایی حساب نشده می‌دهند، طرح این مرکز ثابت کرد که کارهای به‌تری هم می‌شود انجام داد. آن‌ها با حفظ قسمتی از بنا به همان صورت قدیمی، قسمت دیگر را تخریب کرده و توسعه داده‌اند. در طراحی قسمت جدید ابعاد و تناسبات، ارتفاع مجموعه و تقسیم‌بندی گشوده‌گی‌ها با الگوگیری از ساخت‌مان اصلی انجام شده است. اما نکته‌ی جالب‌تر تقاطع این دو مجموعه‌ی قدیمی و جدید در فضاهای بیرونی و داخلی است،‌ که یک امتداد تاریخی هویت بخش را از خود به نمایش گذاشته است.

گاهی در فعالیت‌های استخراجی و صنعتی تمهیدات عظیمی اندیشیده می‌شود که پس از اتمام کار بدون استفاده شده و به عنوان معضل شناخته می‌شود. سکوهای نفتی جزو سازه‌هایی هستند که پس از اتمام استخراج، بیرون بردن آن‌ها از محیط کار دشواری است. طرح «امید را ببین» که برنده‌ی جایزه‌ی طراحی نقطه‌ی قرمز شده است، سعی در زنده نگاه داشتن این سازه‌ها داشته. این مجموعه با داشتن یک اتاقک بر روی سکوی نفتی و یک بالابر هم‌سطح آب، پس از این‌که حادثه‌دیده‌گان خود را با دیدن نورافکن‌ها به ایست‌گاه رساندند، آن‌ها را تا رسیدن امداد هوایی حفظ می‌کند. با وجود این‌که تامین انرژی در این طرح، به کمک تبدیل انرژی امواج به انرژی مکانیکی در نظر گرفته شده، اما وابسته کردن نجات افراد به یک بالابرنده‌ی مکانیکی کمی با ریسک هم‌راه است. برای همیشه آماده بودن این فضا، در تعریف پروژه کاربری‌های دیگری نیز برای آن ذکر شده. مثل انبار مهمات کشتی‌ها و فعالیت‌های پژوهشی مربوط به دریا.

مسابقات و طرح‌های این‌چنین که معطوف به کانسپت می‌شوند، علاوه بر باز گذاشتن دست طراح و رها کردن او از محدودیت‌های فعلی، به نوعی شکل و شمایل زندگی آینده را نیز طراحی می‌کند.

حتما در ساختمان‌های آرشیو و بایگانی یا در سرورهای ابررایانه‌ها و یا در مخازن بسته کتاب‌خانه‌ای دیده‌اید که چه طور حجم وسیعی از داده‌ها یا تجهیزات را در فضایی اندک گردهم می آورند؟ در این گونه‌ طراحی‌های داخلی علاوه بر ذخیره این گونه داده‌ها یا تجهیزات هدف دسترسی آسان و انتخابی و همیشه ممکن به آن‌هاست. بنابراین با طراحی ریل‌هایی واحدهای ذخیره‌سازی را بر روی ریل حرکت می‌دهند تا به جای ایجد راه‌رو و فضای دسترسی برای هر واحد، بتوانند فضای دسترسی را به صورت انتخابی به هر واحد که می‌خواهند اختصاص دهند. این روش منجر به صرفه‌جویی فضاهای دسترسی متعدد و اختصاص آن‌ها به فضای ذخیره‌سازی خواهد شد.

این الگو توسط دو طراح مختلف در دو پروژه ی مسکونی و اداری کم‌جا نیز به کارگرفته شده است. در دو الگوی زیر یک واحد خانه کم‌عرصه اما پربازده و یک دفتر کار متفاوت و چندمنظوره با استفاده از ریل‌گذاری و تغییر واحدهای فضایی متناسب با کاربری هر لحظه استفاده کننده‌گان طراحی شده است.

در یک تغییر کاربری و به‌سازی مناسب، سایت یک نیروگاه برق قدیمی به یک قطار هوایی شهربازی پرپیچ و خم تبدیل شده و خود نیروگاه هم به عنوان عنصری نمادین در مرکزیت سایت به انتظام دهنده‌ی فضایی مجموعه تبدیل شده که حتی پذیرای مسیر حرکت قطار در میان خودش هم هست.

این طور بناها به علت عظمت‌شون و برخورداری از معماری خاص‌شون نقش خاطره‌انگیز و قدرت‌مندی دارند و شاید بهترین باززنده‌سازی شون چنین کاربری‌هایی باشه. دقت کنین ببینین چه نماهای باشکوهی رو خلق کرده

اگرچه قطعه ویدئوی همراه این پست ساخته پاول اوکتاویوس به نحوی شاعرانه تدوین شده که خودش مستقلا به عنوان یک اثر خوب کلیپ مستند، دیدنی و قابل بحثه اما من قرار دارم در مورد خود اثر اینستالیشن حرف بزنم.

انبار تسلیحاتی قدیمی به طور مخروبه در دل شهر جا مونده و هیچ استفاده درستی ازش به عمل نمیاد. تصمیم‌گیران شهر درنظرمی‌گیرن تا اون رو به فضایی جمعی و اجتماعی با کارکردی فرهنگی تبدیل کنن. آیا میان و پرش می کنن از بنر و پیام و تصویر و نمایش‌گاه؟ آیا تصنعی اون رو به هزار و یک گلدان و گیاه و رنگ و ... مجهز می‌کنن؟ چه می‌کنن؟

اون ها می گیرن و کار رو به یک هنرمند یعنی آنا هامیلتون می‌سپرن و اون هم می گیره به نحوی بسیار بسیار مبدعانه جشن‌واره‌ای از نخ‌ها و آویزها و پارچه در هماهنگی با موسیقی و سکوت و رفتارهای ساده اجتماعی برپا می‌کنه... 

نمی‌خوام از چنین کارهایی که متناسب با فرهنگی خاص طراحی و اجرا شده برای داخل کشور الگو سفارش بدم. نه. اما به نظرم در این طور کار‌ها درس‌های آموزنده‌ای برای طراحان داخلی هست. طراحان چنین کارهایی برای رسیدن به اهداف فرهنگی خودشون خیلی خیلی خوب عمل می‌کنن اما ما غالبا در میون سودای انتقال هزاران پیام گم می‌شیم....

----

پیش‌نهاد می‌کنم هم طراحان و هم فعالان فرهنگی که احیانا ممکنه روزی در مقام کارفرمایان چنین کارهایی قرار بگیرن، حتما پست و ویدئوی اون رو مشاهده کنن.

بازسازی‌ها و تغییرکاربری‌ها غالبا روی‌کردهای گوناگونی دارند که از نگاه کارفرما و طراح نشات می‌گیره. مثلا کارفرمایی به حفظ اصالت‌ها بها می‌ده و بنابراین در بازسازی بنایی قدیمی حفظ اصالت‌های معمارانه رو حتی ممکنه به کاربری ترجیح بده.

در بازسازی برج مارتلو مربوط به سال‌های آغازین 1800 با روی‌کردی نوآورانه و فوق العاده روبه‌رو هستیم. طراح و کارفرما به جای اون‌که در فکر بازسازی گذشته یا حفظ کالبد قدیمی صرف باشند یا حتی به جای اون که مثلا کالبد رو برای نیازی امروزی آماده کنن و در کیفیت‌های متریال‌ها و نماها و فضاهای داخلی ش دست ببرن علاوه بر مرمت سازه‌ای و عمومی، با افزودن بخشی نوساخت و به شدت متفاوت با بستر کار اما به نحوی که نتیجه کالبدی کامل و جدید و با هویتی متفاوت باشه، گونه ای متفاوت از به‌سازی و تغییرکاربری بناهای قدیمی رو به نمایش گذاشتن.

برج مارتلو کماکان هست و تمام تاریخ‌چه ای که می‌تونسته با کالبد خودش نگه داره، نگه داشته اما حالا ما با بنایی جدید و به کلی متفاوت هم روبه‌رو هستیم. به این ترتیب کالبد معماری به حیات خودش ادامه داده.

از حق هم نگذریم افزوده مدرن بنا، به خوبی با اون ترکیب شده و نتیجه بنایی با شکوه‌تر از گذشته ست...