اُکودا سن میگل تمام سطوح بیرونی یک کلیسای متروک در مراکش را نقاشی کرده است. او نقاشی‌های زیادی را بر دیواره‌های شهری کشیده است که در تمامی آن‌ها همین ساختار هندسی و ترکیب رنگی دیده می‌شود. کارهای او اغلب دارای کاراکترهایی است که چهره‌ای واضح ندارند و بعضی از آن‌ها با افکاری بیمارگونه ترسیم شده‌اند. او با این سبقه‌ی کاری حالا پیکر بی‌جان یک کلیسای کهنه را بوم خود کرده و با تنوع رنگی تمام، سطوح آن را پوشانده و یازده چهره‌ را در دهانه‌های آن ترسیم کرده است. اگرچه او در گوشه‌هایی از این نقاشی‌های انتزاعی به شکل نمادین آسمان را تصویر کرده و سعی در ارتباط دادن آن با کلیسا داشته است، اما به نظر می‌رسد تمام احترام او به کلیسا به همین اشاره‌های کوچک خلاصه شده و برای او محل عبادت با دیواره‌های یک سیلو تفاوتی نمی‌کند.

نشریه‌ی «فرم و ایمان» مسابقه‌ای را بین ساخت‌مان‌هایی با کارکرد مذهبی برگزار کرده و از میان ۱۳۰ اثر ثبت شده، ۱۶ بنا را به عنوان برگزیده انتخاب کرده است. ساخت‌مان‌ها و حتی همه‌ی آثار هنری که به نوعی مربوط به مسائل اعتقادی و دینی هستند،‌ در تاریخ هنر و تمدن نقش مهمی را ایفا می‌کنند. حالا این نشریه با هم‌کاری موسسات مذهبی دیگر، این مسابقه را در پنج قالب امکانات نوین، بازسازی، مرمت، تغییر کاربردی و طراحی داخلی برگزار کرده و چهره‌ی جدیدی از اماکن مذهبی را ارائه داده است. آثار منتشر شده غالبا متعلق به کشورهای غربی و ادیان مسیحیت و یهود بوده و نشانی از مساجد و معابد شرقی در این نمونه‌ها نیست.

در این مجموعه مساله‌ی نورگیری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هم‌چنین شاخصی که این بنا را در شهر متمایز می‌کند. بعضی از ساخت‌مان‌ها کاملا با روی‌کرد معمول ابنیه‌ی عمومی طراحی شده و گاهی اگر صلیبی بر در و دیوار نبینیم، تشخیص کاربری بنا به آسانی ممکن نیست. در کنار این نمونه‌های کاملا مدرن و تغییر ماهیت یافته، نمونه‌های مناسبی در بخش مرمت دیده می‌شود که خلوص و خلوتی یک فضای عبادی را به خوبی حفظ کرده است.

چالش‌های مشابهی را این سال‌ها در مسجدسازی خودمان داشته‌ایم. بد نیست که روی‌کرد غربی‌ها را در این زمینه با نمونه‌های اخیر داخلی مقایسه کنیم. تشابه‌ها و تضادهای جالبی را خواهید یافت.

گنبدها پس از این‌که به دلیل ماهیت عمل‌کردی‌شان برای پوشش فضاهای وسیع به وجود آمده و توسعه یافتند،‌ به خاطر برخورداری از موقعیت و شمایلی ویژه‌، گاهی جولان‌گاه هنرنمایی و بروز تمام داشته‌های فنی زمان خود شده‌اند. جیکوب استراب آلمانی با عکاسی چند باره از زیر گنبدهای رومی، هر کدام از این گنبدهای عظیم‌الجثه را در یک عکس نمایش داده و مجموعه‌ای از آن‌ها را گرد هم آورده است. به نظر او تصویر این گنبدها کلاس مهمی است برای علاقه‌مندان به گرافیک، که البته این جنبه‌ی ساده‌‌تری از ماجرا به نظر می‌رسد! چرا که اجرای طرحی هندسی به روی این گنبدهای عظیم، نیازمند دانشی غنی از علم احجام و ترسیمات فنی آن است که معماران و صنعت‌گران خبره را می‌طلبیده است. وجود مصالح، رنگ و طرح‌های متفاوت در این گنبدها، تنوع جالب توجهی را به این بناهای تاریخی-مذهبی شهر روم داده است.

جمع بین ادیان یک صورت مساله جالب است که سنت‌گرایان در جهان نوین بیش‌ از سایرین به آن می‌پردازند. این که می‌توان با فهم اختلافات بر سر مشترکات ادیان کنار هم نشست و دردهای بزرگی از بشر را پاسخ داد. واقعا هم بین باورمندان ادیان بزرگ و غیرباورمندان مانند ملحدین و شک‌گراها فاصله‌ی زیادی هست؛ هر چند ادیان بزرگ هم فاصله کمی با هم نداشته باشند.

بدون پرداخت به دعواهایی که طبعا پیرامون این مفهوم وجود دارد و در رد یا اثبات آن چالش می‌کند، پاسخ‌گویی به صورت مساله جمع ادیان در عرصه معماری زمانی محقق می‌شود که قرار باشد یک مجتمعی برای ادیان بسازید. به خصوص که بستر طراحی را شهر یا جامعه‌ای درنظربگیرید که تنوع ادیان بالایی داشته باشد. استودیوی معماری چی؟چرا؟چگونه؟ با درنظرگرفتن چالش‌های میان پیروان ادیان در شهرهای بزرگ و صورت مساله تنوع ادیان در سنگاپور به عنوان یک شهر بزرگ چندین مذهبی، پیش‌نهاد یک سیستم‌ ساختمانی بلندمرتبه بر پایه مدول‌های فضایی ۲۷ مترمکعبی داده است که به جز هسته سنگین کلی بنا که تامین کننده برخی نیازهای اساسی سطوح ارتفاعی ست، باقی فضاها با پانل‌ها و صفحات‌ سبک درون خود و در ترازها و ترکیب‌های متنوع فضاهایی در خور مراسمات و اعتقادات ادیان مختلف ایجاد می‌کند. جدای از صورت مساله جذاب به جواب معمارانه این استودیو برای کاربری‌های متنوع دیگری نیز می‌توان فکر کرد. مثلا تصور کنید نمایش‌گاه‌های موقتی یا مراکز اقامتی و اسکان موقتی را که با این روش در زمین‌های محدود پیاده‌سازی شوند.

کلیسای شهر کرایست‌چرچ در نیوزیلند در اثر زلزله سال ۲۰۱۱ تخریب می‌شود. به همین دلیل، شیگرو بان، معمار ژاپنی ساختمانی مقوایی را طراحی می‌کند که تا زمان بهره‌برداری کلیسا‌ی جدید مورد استفاده قرار بگیرد. متریال اصلی بنا لوله‌های مقوایی می‌باشند که با فریم‌های فولادی روی کف بتنی محکم شده‌اند. روی سقف هم با پوششی از پلی‌کربنات پوشیده شده‌است.

نکته قابل توجه حفظ هویت کلیسا‌ی گوتیک تخریب شده در بنای جدید است. به‌روزبودن بنا، موقت بودن آن و یا خلوص حجم نه تنها در تضاد با هویت تاریخی کلیسای تخریب شده نیست، بلکه نمونه‌ای خوب از بازسازی و حفظ هویت بناهایی از این دست می‌باشد. طراح برای پیوندی هنرمندانه میان کلیسای موقت و خاطره کلیسای قدیمی با استفاده از خرده‌شیشه‌های رنگی کلیسای قدیمی برای سازه‌ی موقت جدار شیشه‌ای رنگی زیبایی نیز می‌سازد.

کلیسای ساگرادا فامیلیای آنتونی گائودی بی‌شک یکی از عجیب‌ترین و مشهورترین بناهای دوران معاصر است که البته با روش و حال و هوایی به شدت سنتی و در طول زمان بیش از ۱۳۰ سال در حال ساخته شدن است. ساخت این کلیسا در سال ۱۸۸۲ میلادی شروع شد اما به دلیل پیچیدگی‌های فوق‌العاده زیاد طراحی و جزئیات اجرایی و البته عظمت ساختمانی آن نتوانست طبق برنامه در ۱۹۲۶ به بهره‌برداری برسد و پس از آن پروسه ساخت طولانی مدت آن همین طور ادامه پیدا کرد و تا امروز هم ادامه دارد و طبق برآوردهای نهایی تا ۲۰۲۶ میلادی به پایان می‌رسد. اگرچه این کلیسا روی مصلای تهران را در تجربه ساختمانی طولانی مدت و بیش از پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها کم کرده است اما کماکان انگیزه‌ی کافی برای تکمیل این سازه عظیم و متفاوت وجود دارد.

در این پست انیمیشنی یک دقیقه‌ای و البته تصاویر ثابت و متحرکی وجود دارد که روند توسعه و ساخت این کلیسا را به خوبی نمایش می‌دهد.

شاید حال و هوای رمزپردازی‌های رمان‌هایی که اخیرا خوانده‌ام در انتشار این پست بی‌تاثیر نباشد. می‌دانید که هنر ادیان کهن در مواردی با رمزآمیزی‌‌ها و رمز‌پردازی‌های حساب‌شده روبه‌روست. این مساله مختص ادیان توحیدی و ابراهیمی نیست و در میان جمیع آیین‌های کهن و حتی مسلک‌های ابداعی معاصر مقلدانه از ادیان کهن نیز به چشم می‌آید. اما در نمونه‌های مختص ادیان ابراهیمی گونه‌هایی شگرف و گاهی با وسعت کشف بی‌نظیری که متناظر با سلوک عارفانه در این ادیان است نیز یافت می‌شود. در میان این سنن رمز‌پردازی نور از جای‌گاه خاصی برخوردار است و بازی‌های حساب‌شده با شکست نور و نور رنگی در کلیساهای مسیحی و نیز ترکیب‌های شگفت نور و سایه در مساجد و زیارت‌گاه‌های اسلامی را می‌توان به عنوان مثال برشمرد.

استودیو شادی و آبی در اینستالیشنی متفاوت با ساخت سه دیسک با پوشش آینه‌های رنگی شکسته به نماد سه دین بزرگ ابراهیمی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام و نصب آن‌ها در مسیر حرکت خورشید از روزنه پنجره‌ای در کلیسای سن ماتیو به خلق انعکاس‌هایی عجیب و انتزاعی بر دیواره‌های کلیسا دست زده‌اند که نوعی حالت مقدس و باشکوه را ایجاد می‌کند و با تغییر و تحول خود ناظران را به پیگیری ادامه ماجرا دعوت می‌کند. برداشتی امروزی و استریلیزه از چیز‌هایی که روزی در کالبد بنا و عضوی از آن و البته در خدمت وظایفی مشخص و جدی در بنا بوند....

در معماری مساجد سال‌های اخیر در داخل کشور و به خصوص در فضای آکادمیک، تلاشی کپی‌بردارانه از نوع نگاه دوران متاخر مدرن و پسامدرن غربی به این گونه معماری یعنی معماری مذهبی حاکم است. طراحان جوان در پی القای مفاهیم یا به قول خودشان کانسپت‌هایی مذهبی در قالب فرم و فرم‌پردازی هستند. نمونه عینی این مساله می‌شود معماری مسجد الرضا (ع) در حاشیه خیابان انقلاب در تقاطع با گرگان یا حتی پروژه‌ی پرحرف و حدیث دانش‌میر در حاشیه تئاتر شهر. کمی پیش‌تر هم نمازخانه پارک لاله یا پروژه‌ی نمازخانه‌ی موزه فرش و ....

در این پست برخی کلیساهای مشهور اواخر عصر مدرن را می بینیم. کلیساهایی که در تفاوت با سنت پیش از خود، در کتار حفظ برخی اصول کارکردی یا حتی فرمالیستی به زعم خودشان، در پی القای ایده‌ای ذهنی از مفهومی مذهبی هستند. چنین نگاهی به معماری مذهبی سابقه چندانی ندارد و بدون شک ریشه در نگاه معناگرای خارج گفتمانی دارد. عموما معماران چنین بناهای مذهبی خودشان چندان مذهبی نیستند و مسجد را به مثابه فرصتی برای بروز ذوق و نگاه شخصی خود به دین می‌بینند. بگذارید خیلی در این باره ننویسم و گفت‌گو کنیم. به نظر شما این گونه معماری با الگوی مورد نظر صاحب‌خانه چه میزان ارتباط دارد؟