مردی زره‌پوش، نشسته بر پشت اسبی تیزرو، در یک دشت سبز و پهناور، از حرکت بازایستاده؛ نیزه‌ی چوبی بلندی در دست دارد. نگاه خیره‌ اش روی خط عمود کوچکی بر افق مانده. اما آن خط چیست؟ احتمالا اژدهایی که با حرارت نفس‌هایش خون کشاورزان را به جوش آورده؛ و شاه‌زاده‌ خانم را ربوده. شوالیه نقاب کلاه‌خودش را پایین می‌کشد، و با یک ضرب، اسب را به تاخت‌وتاز وامی‌دارد، تا علف‌های بلند دشت که در فاصله‌ی مستقیم بین او و اژدها روییده‌اند لگدکوب شوند.

این مرد را می‌شناسید؟ در دنیای امروز او چهره‌ی شناخته‌شده‌ای دارد. حضور مرزی‌اش در دنیای ما او را در موقعیت جالب‌توجهی قرار داده؛ مردی که در مرز دو دنیا ایستاده؛ و پس از ورود به عصر جدید، هم‌چنان در پی اژدها می‌گردد. اژدهای او اما موجود دیگری از همان عصر است. اژدهایی که او در پی از پای در آوردنش می‌تازد، ساخته‌ی دست یکی از همان روستاییانی است که برای نجات مزارع‌شان از حرارت دهان اژدها به او نامه نوشته‌اند؛ انگار نامه دیر به دست این شوالیه‌ی جوان‌مرد رسیده؛ چون در هنگام رویارویی با مزرعه، دیگر اثری از اژدها و روستاییان و مرد آسیابانی که اژدها را ساخته‌بود نمی‌بیند. تنها چیزی که از آنان به یادگار مانده بود، همان اژدهای آجری با بادبان‌های گردان بود؛ اژدهایی که بنا بود به جای به آتش‌کشیدن مزارع، به شکوفاشدن‌شان کمک کند؛ و با تکمیل کار باد، گندم‌ها را در سفر پیش‌روی‌شان به اهتزاز درآورد.

برخی ساخت‌وسازهای بشر در جهت تکمیل کار طبیعت (ابر و باد و مه و خورشید و فلک) صورت می‌گرفته‌اند؛ و چیزی را به آن تحمیل نمی‌کنند؛ شاید به همین خاطر باشد، که آسیاب‌های بادی دوست‌داشتنی به نظر می‌رسند.

خلق آثار هنری تجسمی، همیشه به یک منظور انجام نگرفته‌است؛ مثلا، انسان، همیشه نقاشی را به منظور بازنمایی واقعیت‌های بصری، یا بیان یک احساس، یا آفرینش فرمی احساس‌برانگیز، یا از سر گذراندن تجربه‌ای زیباشناختی، یا رسیدن به لذتی محسوس، نکشیده‌است. ممکن است، انگیزه‌هایی غیر از این‌ها او را به این کار برانگیخته باشد. و احتمالا منطق صوری حاکم بر اثر، با این انگیزه در ارتباط است.

گاهی هنرمند در پی آن است که هر چیز را در روشن‌ترین نمود آن و به کامل‌ترین شکل ممکن بازنمایاند. در این حالت، او به دنبال بیان واقعیات، آن گونه که یک ناظر انسانی خاص، از زاویه‌ای معین و محدود ادراک می‌کند، نیست. شاید در نظر او، تصویر یک موجود، مرتبه‌ای از هستی آن موجود باشد، و این توانایی را داشته باشد، که به مراتب بالاتر صعود کند؛ و به گوهر حیات دست یابد؛ به شرط آن که کامل و واضح باشد. بر اساس یک روایت از تاریخ هنر، در سنت نقاشی مصر باستان، هنرمندان به دنبال چنان تصویری بودند. برای ترسیم یک انسان، هر بخش از بدن را از زاویه‌ای که نمود کامل‌تر، روشن‌تر یا زیباتری داشت، مجسم می‌کردند. در تصویری که به دست می‌آمد، چشم، شانه‌ و سینه‌ها از نمای رو‌به‌رو دیده می‌شد، در حالی که صورت، دستان و پاها نیم‌رخ بودند. این روایت، مجهولاتی را برایمان باقی می‌گذارد؛ مثلا، چرا هنرمندان مصری گاهی هر دو پا را با نمای داخلی‌شان نمایش می‌دادند؛ یعنی، هر دو پا را طوری می‌کشیدند، که فقط بزرگ‌ترین انگشت‌شان دیده می‌شود؛ و انگشتان دیگر، که پشت آن پنهان هستند، دیده نمی‌شوند؛ انگار یکی از پاها که قرار بود از نمای بیرونی دیده شود، صد و هشتاد درجه چرخیده. نتیجه جالب است! مردانی با دو پای چپ، یا دو پای راست!

یکی از قدرت‌مندترین وجوه معماری جهان باستان -که به زعم برخی اصلا اساسی‌ترین وجه ماندگاری آن نیز هست- توجه خاص آن به نجوم و هندسه کیهانی‌ست. در مورد بسیاری از بناهای گذشته بشری هنوز هم اختلافاتی هست که شاید در کنار کاربردهای مرسوم‌شان نوعی رصدخانه یا بنایی با کارکرد موقت یا دائم نجومی نیز بوده باشند.

شاید انتظار نداشته باشیم با پیش‌رفت بی‌حد علم جزئی و تجربی در زمان ما نیز چنان ساخته‌هایی طراحی و ساخته شود. اما جالب است بدانیم که چارلز روس دانش‌مند و هنرمند امریکایی، از ۱۹۷۱ یا به تعبیری دقیق‌تر از ۱۹۷۶ تا به حال در حال ساخت پروژه‌ی عجیبی با نام محور ستاره‌ای ست که نوعی مجسمه بزرگ نجومی یا نوعی رصدخانه طبیعی‌ با پنج المان اصلی‌ست که مجموعه‌ی جامعی از رفتارهای نجومی سنتی را در خود جا داده است. بنای روس یک نظرگاه فوق‌العاده به کیهان است. آیا ممکن است روزی از تمدن ما تنها همین گونه بناها برای آینده‌گان بمانند؟ بناهایی که سر به بالا دارند.

گروه طراحی دالیان واندا، با بهره‌گیری از عناصر سنتی چینی، سالن تئاتری را در شهر ووهان طراحی کرده اند. سالن تئاتر هان‌شو که بخشی از یک پروژه‌ی بزرگ شهری است، مرکزیت فرهنگی هنری پروژه را عهده دار است و به همین دلیل نمود خارجی آن در این محدوده اهمیت خاصی داشته است. ساختار کلی بنا شبیه به فانوس‌های قرمز و تاریخی چین است که اسکلت آن با ساختاری انعطاف‌پذیر قابلیت باز و بسته شدن داشته است. نمای ساخت‌مان نیز پوشیده شده از دیسک‌هایی فلزی است که مانند پیکسل‌های یک صفحه نمایش می‌توانند تصاویر گوناگونی را با نورپردازی در نمای ساخت‌مان ایجاد کنند. این دیسک‌ها نیز به گفته‌ی طراحان برگرفته از صفحاتی نام «بی» در تاریخ چین است که نماد حرکت به سوی آسمان بوده‌اند.

۱۰۰۰ مجسمه کوچک چوبی که هر به اندازه قامت یک سوزن هستند و هر کدام بازنمود فیگور انتزاعی یک انسان هستند؛ این چیزی‌ست که تونی کانوا هنرمند اندونزیایی به بینال ۲۰۱۳ سنگاپور آورده است. چیدمانی که مخاطب را مجبور به نزدیک‌شدن چندباره به آثار می‌کند و با جزئیات خیره‌کننده کارشده بر روی هر کدام از فیگورها، لایه‌های چندگانه‌ای برای درک اثر هنری ایجاد می‌کند.

این گونه پرداخت‌های ظریف که در تمامی هنرهای شرق آسیا مشاهده می‌شوند گوشه‌ای از بازنمود اندیشه‌ی شرق نسبت به کیهان هستند. کیهان‌شناختی که به موجب آن کل و جزو و جزو جزو همه در آهنگی یک‌نواخت و هم‌راه در یک نوا هستند. توجه به جزئیات و درک صورت‌هایی کلی حتی در جزئی ترین عناصر، از منظر هنرهای سنتی شرقی، کمک بزرگی به این فهم از هستی ست.