امسال چهاردهمین سوگ‌واره هنر و حماسه هیئت هنر در دانش‌گاه هنر و به دست دانش‌جویان و دانش‌آموخته‌گان هنر دو دهه اخیر هنر کشور برگزار می‌شود. از هیئت هنر و فضاسازی‌ها و تولیدات تصویری و تجسمی آن در یانون‌دیزاین زیاد حرف زده‌ایم، اما در این پست بنا داریم برند تولیدی آثار هنری هیئت هنر یعنی موکب را با هم ببینیم. موکب مجموعه آثار هنری و به خصوص هنر هیئتی رشد یافته در این سال‌ها در هیئت هنر است که با اظهار علاقه مخاطبان هیئت هنر کم کم به یک جریان تولیدی هنری جدی تبدیل شده است.

محصولات موکب و به خصوص کتیبه‌های آن که نوعی جریان‌سازی جدید و تحولی در هنر عاشورایی به حساب می‌ایند از سادگی‌ و خلوصی مستحکم در طراحی و ارائه برخوردار هستند. محوریت و پرداخت خوب خط در این کارها موجب شاخص شدن آثار موکب در بین آثار مشابه معاصر خود شده است. کاربرد نگاره‌ها و موتیف‌ها هم در کارهای موکب هرچند گرافیکی و رایانه‌ای شده‌است اما کماکان دوست‌داشتنی‌ست. موکب با نوآوری‌های فرمی نخستین خود توانست یک جریان جدید در هنر عاشورایی را ایجاد کند؛ امر مهمی که در ادامه با پرداخت جدی‌تر به محتوا اگرچه خلاهای محتوایی را هدف گرفته است اما نوآوری‌های فرمی و کارکردی را به حاشیه برده است. ورود موکب به عتبات مقدس کربلا و هیئات بزرگ حالا وظیفه نوآوری و روزآمدی هنری و فرمی را برای موکب دوچندان کرده است. یک جریان مولف تنها زمانی می‌تواند به حیات پویای خود ادامه دهد که جایگاه و نقش خود را دقیق‌ و به موقع بشناسد...

به زودی در یانون‌دیزاین در مورد جایگاه و نقشی که هیئت هنر و شاید موکب در کلان هنر عاشورایی در ایران (گذشته و آینده) بازی می‌کند خواهم نوشت.

«کتیبه‌ها تشنه‌ی نام تواند...»

با توسعه‌ی تبادلات تصویری و خو گرفتن مردم به آن، نوع نگاه و سلیقه‌ی جامعه نیز دست‌خوش تغییر شده است. نمونه‌ی این تغییر ذائقه را می‌توان در تحول اساسی دکور و ظاهر بعضی هیئات مذهبی مشاهده کرد. در دو سه سال اخیر تبِ داشتن دکوری زیبا در هیئات بزرگ آغاز شد و کم کم مجالس کوچک‌تر نیز در پی اجرای ظاهری متفاوت برای فضای خود برآمدند. هیئات بزرگ‌تر برای ایجاد جذابیت بیش‌تر برای جوانان و بعضی به دلیل پخش تلویزیونی و یا تصاویری که از مجلس ضبط می‌شد، انگیزه‌ی مضاعفی برای این کار داشتند تا جایی که بعضی به خرج‌های سنگین میلیونی روی آوردند. حرکتی که شاید آغازش را بتوان در بعضی هیئات هنری جست، در این چند سال نتایج جالبی را رغم زده که بعضی مثبت است و بعضی جای نقد جدی دارد.

غالب این دکورها به تصویری گرافیکی و چاپ شده پشت سر مداح و سخن‌ران خلاصه می‌شوند و در بعضی این تصاویر در ادامه‌ی فضای تکیه نیز امتداد می‌یابند. بعضی از طرح‌ها فراتر رفته و در فضای سن، عناصری ساخته شده قرار داده‌اند که تعدادی از آن‌ها به اینستالیشن نیز نزدیک شده‌ است. آن‌هایی که به این فن آشناتر بوده‌اند نورپردازی هدف‌مندی را اجرا کرده‌ و باقی بدون طراحی، نور فضا را تامین کرده‌اند. البته با درک به‌تری از عناصر هنری میان مردم و هیئات رفته رفته گروه‌های بزرگ‌تر می‌توانند به فکر هویتی بصری برای کل مجموعه‌ی خود باشند و برای تعریف هویت ظاهری خود نیازی به تابلوهای غول‌پیکر و خرج‌های آن‌چنانی نداشته باشند.

اگرچه همه‌ی ما دوست داریم با تمام توان به ساحت سیدالشهدا (ع) ابراز ارادت کنیم و آن‌ها هم از ما خواسته‌اند که برای‌شان زینت باشیم، اما نباید به انگیزه‌های فرعی در وادی رقابت و پزهای شخصی بیفتیم. ضمن این‌که هر کدام از هیئات مذهبی، چه خانه‌ای کوچک در یک روستا، چه مجموعه‌ای بزرگ در دل شهر اقتضائاتی دارد و لزومی به یک‌شکل بودن همه‌ی آن‌ها نیست.

دوباره محرم و دوباره هم‌راه شدن با بزرگ‌ترین حماسه تاریخ بشری و دوباره بار سنگین رسالت هنر....هنر و حماسه؛ هیئت اهالی هنر به یازدهمین سال خود رسید. ان‌شاالله تا شب هفتم شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) میزبان شما هستیم...

یکی از رسم‌های نیک هیئت هنر در نه سال گذشته، توجه به تصویرسازی و تجسم هنری حماسه عاشورا در قالب کارگروهی ویژه با نام کارگروه تصویرسازی هیئت هنر است. نذر شب هشتم، نام کارگاه و مسابقه‌ی تصویرسازی‌ بود که به همت کارگروه تصویرسازی هیئت هنر و خانه طراحان انقلاب اسلامی، در ایام محرم امسال برگزار شد. در این کارگاه که به نظارت و مدیریت دکتر پروانه دلفانی برگزار شد، هنرمندان در طول سه روز با تجربه‌ها و نگاه‌های متفاوت هر کدام از سویی به حماسه عاشورا نزدیک شدند و دست آخر آثاری که توانستند به موعد زمانی مشخص برسند در مسابقه نیز شرکت کردند و به پنج اثر برگزیده جایزه‌ی کمک هزینه‌ی سفر کربلا اهدا شد...

در آثار تصویرسازی عاشورایی دو روی‌کرد بازنمودی و تمثیلی روی‌کردهای پرکاربردتر هستند و روی‌کرد فرانمودی نیز به ندرت مشاهده می‌شود. در بین آثار ارائه شده در کارگاه نذر شب هشتم نیز بیش‌تر شاهد دو روی‌کرد اول بودیم. به نظر می‌رسد با توجه به آن که واقعه عاشورا مرز زمان و مکان را درنوردیده است و بیش‌ از آن‌که یک واقعه‌ی عینی باشد یک فرهنگ و یک اسطوره‌ واقعی‌ست روی‌کردهای بازنمودی باید مواظبت بیش‌تری در برخورد با آن کنند. شاید گاهی با یک تصویرسازی عینی ذوقی، تصویر روحانی این واقعه بزرگ و بزرگان آن را در ذهن مخاطب مخدوش کنیم.

آثار زیر از هنرمندان مختلف است.

در حاشیه‌ی هیئت هنر همیشه رسم بر این بود که سقاخانه‌ای باشد، سقاخانه‌ای که هیچ‌گاه محل آب نوشاندن نبود اما به رسم سقاخانه‌های قدیم محل یادآوری نام شهدای دانش‌گاه و واقعه کربلا و احیانا گاهی به یاد آن‌ها شمعی روشن‌کردن بود. سوگ‌واره ۹۲ با ابتکاری جالب در سقاخانه هم‌راه بود. بچه‌های گروه صنایع دستی هیئت هنر این بار با انتخاب کانسپت ایوان طلا، سقاخانه‌ای متفاوت طراحی کردند که خیلی زود نام ایوان طلا را به خود گرفت و شاید حتی سال‌های بعد متوجه بشویم که نقطه‌ی عطفی در تعریفات و رسوم هیئت هنر بوده است؛ نقطه‌ی عطفی که عنصری به نام ایوان طلا هم به کالبد هیئت هنر افزوده است.

می‌گویند هر عنصری را غایتی‌ست. و کیمیاگری چه در معنای علمی آن و چه در اصطلاح عرفانی آن رساندن عناصر به همین غایات است. می‌گویند طلا غایت فلزات است و محصول کیمیاگری هستی.. اصلا هم‌واره در پی آن بوده‌اند که به ضرب کیمیایی فلزات را همه طلا کنند. شاید برای همین است که بی‌تناسب نیست کاربرد طلا در پوشش گنبد قبور اولیای خدا و در آستانه‌ی ورود به تربت ایشان. ایوان طلا. بلاخره ماده باید خیلی شرف پیدا کرده باشد که هم‌نشین جسم ولی خدا باشد....

بروبچه‌های هیئت هنر، با استفاده از متریال‌های نسبتا ارزان و به مدد چند ایده‌ی اجرایی خوب و نوآورانه توانست از ورقه‌های استیک کاغذی و پلاک‌های محدود برنجی، جلوه‌ای بسیار نزدیک به جلوه‌ی طلایی ایوان طلای معروف را ارائه بدهد. جلوه‌ای که خیلی‌ها را به نجف برد و بعد به مشهد و خیلی دیگر را مستقیم به مشهد برد و صحن انقلاب.... بد نبود پس این طرح را امروز که شهادت حضرت خورشید خورشیدها‌ست منتشر کنم....

السلام علیک یا علی‌ بن موسی‌ الرضا (ع)

به بهانه انتشار این سایه‌بان مدولار می‌خواهم از لزوم طراحی و ساخت سازه‌های موقت مدولار با روی‌کردی هویتی و فرهنگی صحبت کنم. در ایران ما سالانه نمایش‌گاه‌های متعدد فرهنگی و رخ‌دادهای مشخص دینی فرهنگی وجود دارد.  معمولا این رخ‌دادها در فضاهای ‌شهری و یا غیرعمومی اما به کمک سازه‌های موقت سبک نظیر اسپیس و یا داربست کالبدهای مورد نیاز خود را می‌سازند. سازه‌هایی که به دلیل هندسه‌ی خاص خود عموما نیاز به بازطراحی هویتی دارند. پس سیل عظیمی بنرها و پارچه‌ها و اضافه‌هاست که به کمک برگزارکننده می‌آید تا به هویت بصری مورد نظر خود نزدیک شود. 

در طراحی این سایه‌بان مدولار که در طی یک  مسابقه به دست آمده است می‌بینیم که چه‌ طور فرم سازه و مدل‌های تشکیل دهنده آن می‌تواند از آغاز و تا  همیشه منطق بصری و هویت‌ساز مجموعه را شکل دهد..... خلاصه شاید بد نباشد به فکر طراحی سازه‌ی مدولار موقتی باشیم که مثلا مراسم‌های هر سال محرم‌ ایران را شکل دهد.

آن‌قدر از اهالی هنر تصویر بی‌گانه با معارف الاهی در ذهن مردم ساخته شده است که کم‌تر کسی شاید باور کند اما واقعیت دارد!

واقعیت دارد که اکنون نه سال پیاپی است که دانش‌گاهیان هنر در بزرگ‌ترین دانش‌گاه هنر خاورمیانه در قلب تهران بزرگ، سوگ‌واره‌ای عظیم در پاس‌داشت حماسه‌ی عظیم حضرت پدر بندگان خوب خداوند، امام حسین بن علی بن ابی‌طالب برپامی‌دارند. سوگ‌واره‌ای که تمام حیاط دانش‌کده هنرهای کاربردی دانش‌گاه هنر را زیر خیمه امام حسین می‌برد و خیمه و حاشیه‌هایش، تمام آثار هنری هنرمندان دل‌باخته حضرت حسین (ع) است.... سخت است باورش. در وضعیتی که به شدت همه چیز به سمت فرمایشی شدن می‌رود ، سخت است باور جوششی عمیق که از قلب فردفرد هنرمندان هیئت هنر می‌جوشد و این طور هرساله سو‌گ‌واره‌ای عظیم را برپا می‌کند.... سخت است اگر نام حسین به میان نبود. که با نام او هر دوری نزدیک است و هر سختی آسان....

در این نه‌ساله گوشه‌های زیبا در هیئت هنر کم نبوده است. حالا که امسال زیبایی هیئت هنر دوچندان است و زیبایی پرستی این پنجره هم به زودی سراغ محرم ۹۲ در هیئت هنر خواهد رفت خالی از لطف نیست که محض خاطره، مروری بر چند عکس خوب از سال‌های گذشته هیئت هنر کنیم..... تصاویر از آن عکاسان متعددی در هیئت هنر است پس نام کسی را به طور ویژه نمی‌آورم.

راستی سوگ‌واره امسال هنوز تازه به نیمه رسیده است. پنج شب دیگر هم خیمه اهل هنر برپاست. قدم‌تان روی چشم.....

این روزها خانه ما این‌جاست...

خوش‌حال می‌شویم به او بپیوندید.....

هیئت هنر، که ابتدا هیئت دانش‌جویان دانش‌گاه هنر بود و بعد شد هیئت دانش‌جویان و فارغ‌التحصیلان دانش‌گاه هنر و کمی بعدتر شد هیئت دانش‌جویان و فارغ‌التحصیلان هنر و کمی بعدتر مدتی هم در کنار نام خود فعالان هنر و رسانه‌ را داشت، هیئتی‌ست که حالا نه سال است در دانش‌گاه هنر تهران به همت بروبچه‌های باصفای دانش‌گاه‌های هنر تهران و حتی ایران برپا می‌شود. هیئتی که از آغاز می‌خواست هیئتی برای بچه‌های هنر باشد و برای همین در کنار برگزاری سوگ‌واره‌ای مرسوم به تولیدات مختلف هنری در موضوع حماسه و هنر و به خصوص حماسه حضرت امام حسین (ع) پرداخت.... تولیداتی که حالا پس از گذشت نه سال یک هفته هنر عاشورایی حلقه هنری لازم است تا تنها گوشه‌ای از آن‌ را دقیق‌تر ببینیم.

پوسترهای اطلاع‌رسانی هیئت هنر در این چند سال خود تاریخی کامل از فرازونشیب‌های هیئت -برای قدیمی‌ترها- و جلوه‌ای متفاوت در کاربرد هنر در زمینه اطلاع‌رسانی مراسمات مذهبی برای کم‌آشناترهاست. در طراحی همین پوسترهای ساده تبلیغاتی هیئت هنر به تنهایی می‌توان خوب فهمید که این سال‌ها این هیئت نوپا چه قدر رشد کرده است و حالا هنرمندان یکی از جدی‌ترین تجمعات سالانه‌ی مذهبی پایتخت را مدیریت و میزبانی می‌کنند..... البته میزبان همه اوست.

اگرچه در طول این سال‌ها هنرمندان مختلفی در طرح و رسم این پوسترها دست‌ داشته‌اند اما حیفم می‌آید از محمدرضا چیت‌ساز، گرافیست جوان و اهل ذوق به طور ویژه نام نبرم که علاوه بر طراحی چند پوستر اخیر هیئت هنر، در جمیع طراحی‌های گرافیکی این سال‌های هیئت هنر نقشی فعال داشته است.