بنای معماری، ساختاری است که فضاهایی را برای برای حیات مادی فراهم می‌کند. این ساختار، معمولا فضاهایی را، هم در درون و هم در بیرون خود تعریف می‌کند. شاید در بسیاری از موارد، فضاهای درونی از اهمیت بیش‌تری برخوردار باشند. اما گاهی، نه تنها فضاهای درونی اهمیت بیش‌تری ندارند، بلکه اصلا وجود ندارند.

« استوپا » یکی از ساختارهای معماری است، که درون ندارد؛ و فضای اصلی را بیرون از خود، و در گردِ بدنه‌ی مدورش شکل می‌دهد. این ویژگی به استوپا و نمونه‌های مشابه، کیفیتی مجسمه‌گون می‌بخشد. این بناها، که فرمی شبیه به نیم‌کره دارند، در ارتباط با آیین بودایی ایجاد شده‌اند؛ و مکانی را برای عبادت، دفن خاکستر قدیسان و زیارت ایشان فراهم می‌کرده‌اند. استوپای اولیه مانند یک تپه‌، و ساده بود. این توده‌ی تپه‌مانند که در طول زمان و سیر تحول استوپا، به عنوان بخش اصلی باقی مانده، « آندا » نامیده می‌شود. ساختار ساده‌ی استوپا، با گذشت زمان به سمت پیچیدگی رفت؛ و اجزای گوناگونی به آن اضافه شد؛ مثلا راه‌رویی سرپوشیده آندا را احاطه کرد؛ یا آندا در ترکیب با سکو یا ساقه‌ای چند طبقه، از سطح زمین فاصله گرفت. در چنین مواردی راه‌پله‌ها دسترسی به سطح آندا را فراهم می‌کردند، تا زایران بتواند به امید رسیدن به « دارشانا » - جذبه‌ای که در حضور شخص یا مکانی مقدس روی می‌دهد - گرد آن بچرخند. استوپاها شباهت زیادی به گورپشته‌های مسیحی، مزارهای یونانی و رومی و صدالبته ضریح‌های اسلامی دارند.

در این پست نگاهی خواهیم داشت به گونه‌های متنوعی از استوپا که در زمان‌ها و سرزمین‌های گوناگونی ساخته شده‌اند.

نشریه‌ی «فرم و ایمان» مسابقه‌ای را بین ساخت‌مان‌هایی با کارکرد مذهبی برگزار کرده و از میان ۱۳۰ اثر ثبت شده، ۱۶ بنا را به عنوان برگزیده انتخاب کرده است. ساخت‌مان‌ها و حتی همه‌ی آثار هنری که به نوعی مربوط به مسائل اعتقادی و دینی هستند،‌ در تاریخ هنر و تمدن نقش مهمی را ایفا می‌کنند. حالا این نشریه با هم‌کاری موسسات مذهبی دیگر، این مسابقه را در پنج قالب امکانات نوین، بازسازی، مرمت، تغییر کاربردی و طراحی داخلی برگزار کرده و چهره‌ی جدیدی از اماکن مذهبی را ارائه داده است. آثار منتشر شده غالبا متعلق به کشورهای غربی و ادیان مسیحیت و یهود بوده و نشانی از مساجد و معابد شرقی در این نمونه‌ها نیست.

در این مجموعه مساله‌ی نورگیری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هم‌چنین شاخصی که این بنا را در شهر متمایز می‌کند. بعضی از ساخت‌مان‌ها کاملا با روی‌کرد معمول ابنیه‌ی عمومی طراحی شده و گاهی اگر صلیبی بر در و دیوار نبینیم، تشخیص کاربری بنا به آسانی ممکن نیست. در کنار این نمونه‌های کاملا مدرن و تغییر ماهیت یافته، نمونه‌های مناسبی در بخش مرمت دیده می‌شود که خلوص و خلوتی یک فضای عبادی را به خوبی حفظ کرده است.

چالش‌های مشابهی را این سال‌ها در مسجدسازی خودمان داشته‌ایم. بد نیست که روی‌کرد غربی‌ها را در این زمینه با نمونه‌های اخیر داخلی مقایسه کنیم. تشابه‌ها و تضادهای جالبی را خواهید یافت.

آثار معماری معمولا با کنار هم قرار گرفتن مواد و مصالح گوناگون شکل می‌گیرند. اما در مواردی غیرمعمول، معمار مانند یک هنرمند سنگ‌تراش، بنای خود را با زدودن زواید از دل یک توده بیرون می‌کشد. یعنی در واقع معماری در خالی فضایی شکل می‌گیرد و نه در قسمت پر آن. هرچند تاریخ‌نویسان معماری با استدلال‌هایی تامل‌برانگیز سعی کرده‌اند تا انگاره فضای خالی را انگاره‌ای متاخر و مربوط به زمان معاصر قلم‌داد کنند اما قوت فضاهای داخلی در نمونه‌های کهن نشان از درکی عمیق‌تر از فضا در تمدن‌های سنتی دارد.

نمونه‌های اعلایی از این نوع معماری را می‌توان در تاریخ هنر هند جست‌وجو کرد. سال‌ها، سازندگان بودایی، جین و هندو از دل سنگ و صخره‌ی کوه‌ها، مکان‌هایی برای عبادت و گوشه‌نشینی می‌ساختند. گاهی به دلیل قرار گرفتن در دل کوه، از این آثار با عنوانی گمراه‌کننده‌ یعنی غار یاد می‌کنند؛ اما در حقیقت معابد و صومعه‌هایی هستند، برای پناه دادن به راهبان سرگردان و دوره‌گرد؛ یا زایرانی که از راه‌های دور آمده‌اند.

اون چیزی که باعث ابهت و عظمت و مانایی معماری های گذشته شده به نظرم در کنار نگاه امروز ما به گذشته و در کنار بزرگی ابعاد و مقیاس برخی از اون معماری‌ها، رازآمیزی برآمده از تناسبات و هندسه و البته خودبسندگی اون بناهاست.

به واقعیت یا عدم واقعیت هولوکاست و تردیدهای پیرامون‌ش کار خاصی ندارم، چرا که امروز همه مون خوب می‌دونیم واقعه اصلی هرچه بوده دست‌خوش حجم عظیمی مظلوم‌نمایی و دروغ شده، اما این بنا که به یادبود اون واقعه در چندسال اخیر در ایتالیا و توسط یهودی‌ها طراحی و اجرا شده بسیار بسیار حال و هوای ابهت معماری‌های جهان سنت رو داره. و این همه مرهون هندسه و رازآمیزی ناشی از تناسبات و البته خودبسندگی این بناست. طراحان به هیچ وجه سعی نکردند چیزی بزرگ یا خاص و با جلوه‌هایی ناشی از متریال‌های متفاوت یا کنتراست‌های رنگی فجیع عرضه کنن، اون طور که در معماری دوران معاصرمون به شدت رواج داره! اون‌ها تنها سعی کردند در تعلیقی رازآمیز بنایی حداقلی و به شدت تحت کنترل هندسه ارائه بدن.

نتیجه معرکه و دیدنیه....

چیستی و مرجع خدایان هندوییسم همیشه محل بحث و اشکال بوده و از مظهراللاهی و نماد اسمای الاهی بودن تا اموری شیطانی و موهوم روشون حساب بازکردن! در این پست نمی‌خوایم روی مباحثی به این سطح از چالش تاکید کنیم ولی فقط این رو گفتم که ناگهان با برخورد با این بنا، اون رو یه بت خونه تصور نکنین. گرچه ممکنه شریعت الاهی با دانسته‌های امروزمون، برهماییان رو ناپاک و مشرک قلم داد کنه و همه ما هم به این شریعت پای‌بندیم.

در این پست معبدی از خدای شیوا برهمایی رو می بینیم که در عصر جدید با نگاهی ویژه ، ساده و فرم گرا و البته بومی، طراحی و ساخته شده . اتفاقا شیوا در میان خدایان سه گانه برتر هندی نقشی "شر" گونه داره! و البته "شر" در معنایی لزوما آشنا با مفهوم شر موجود در ذهن های ما نیست....

یک کار خوش ساخت و خوش فرم طراحی تجربی که آدم رو وسوسه می کنه به تجربه ای مشابه!

این آتلیه‌ی خوش فکر، که بعدا هم کارهایی دیگه ازشون این جا خوام گذاشت، گرفتن با بلوک‌های شیشه‌ای و قالب بندی اندک و بتون ریزی محدود، طاق بیز خوش‌ساختی رو در ابعادی که مشاهده می کنین ساختند. نکته جالب توجه اینه که این ساخت تجربی، اتودییه برای اثبات شدنی بودن اون پروژه‌ی بزرگ که در ادامه پست می بینین. این که وقتی مقیاس رو کوچیک کرده اتودی این چنین رو اجرا کرده و وقتی مقیاس بزرگ شده اون چنین تغییراتی رو بهش اعمال کرده و ... این توجه و دقت در کیفیات مقیاس های مختلف خیلی مهمه.