«خط تولیدِ یکی از قدیمی‌ترین کارخانه‌های تولید چینی در لهستان برای ساعاتی خراب شد و اثر دست کارگران آن بر روی چند ظرف غذاخوری در حال تولید بر جای مانده است...»

این مقدمه‌‌ای‌ست بر معرفی یک پروژه‌ی هنری با عنوان «اثر انسان» که با هدف تاکید بر پشت‌پرده‌های انسانی تولیدهای انبوه صنعتی اجرا شده است. معرفی بالا که توسط طراح ارائه شده، کنایه‌ای‌ست به نادیده انگاشتن «انسان» در تولید یک محصول، حضوری که گاهی بسیار پررنگ است اما دیده نمی‌شود. طراحان برای اجرای این پروژه به یکی از کارگاه‌های کوچک تولید ظروف چینی در لهستان رفته‌اند، در منطقه‌ای که مردم آن حدود سه قرن به تولید این محصول اشتغال داشته‌اند. آن‌ها طی فرآیند تولید و به کمک مایع آبی‌رنگ کبالت، اثر انگشت کارگران را با الگویی اتفاقی بر روی ظروف حک کرده‌اند که اثر آن‌ها بعد از حرارت دادن در کوره نمایان شده است.

این مجموعه با برخورداری از زبان کنایی و معنادار خود بیننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. طراحان از خلئی که در تولیدات ماشینی وجود دارد و در تولیدات دست‌ساز هم‌راه با عدم‌قطعیت‌ گذشته وجود نداشت بهره برده‌اند. آن‌ها این خلأ و این نیاز به عدم قطعیت را کاریکاتورگونه و با طعنه به ما یادآور می‌شوند، و همین طنز تلخ مجموعه‌ی «اثر انسان» است که آن را اثرگذار می‌کند.

آندریا پونتی طراح مطرح ایتالیایی که چند سالی‌ست در هونگ‌کونگ زندگی می‌کند، مجموعه‌ای از صندلی‌های فلزی را با عنوان «سایه‌ی پنجره‌ها» طراحی کرده است. پونتی با نگاهی انتزاعی و شاعرانه، فرم‌ها و شکل‌های ساخت‌مان‌های بزرگ و مهم هونگ‌کنگ را در صندلی‌های میله‌ای‌اش به کار گرفته و هر کدام از آن‌ها را به نحوی به یک قاب پنجره‌گون متصل کرده است. در تصاویری که از نمای قاب‌ها گرفته شده ایده‌ی اولیه‌ی پونتی به خوبی مشخص است. او سایه‌ی پشت پنجره‌ها را استعاره‌ای از فعالیت و روح درون بنا می‌داند که با حرکت کردن درون بنا و دیده شدن از بیرون، هویت ساخت‌مان را نمایان می‌کنند. پونتی با این دو ایده،‌ مجموعه‌ای از ۹ صندلی را که بازنمای هویت بناهای مهم هنگ‌کنک‌اند طراحی کرده است، روی‌کردی که در طراحی مبل‌مان تازه و خلاقانه به نظر می‌رسد.

آلن ژیل اینستالیشنی هوش‌مندانه را اجرا کرده و در آن هویت شبکه‌های اجتماعی را به چالش کشیده است. او با قرار دادن دو آینه در مقابل یک‌دیگر که یکی به مثابه‌ دیوایس دوربین‌دار برای دیگری است! تاملی در خودنمایی و سلفی‌های فضای مجازی کرده است. او در این اثر سعی در بازیابی هویت مدرن بشر نیز داشته است، هویتی که این روزها بعضی در جوامع خیالی و با نمایش لحظاتی از زنده‌گی خود به دنبال‌ش می‌گردند.

آینه‌ی کوچک‌تر ژیل شبکه‌بندی شده و نمادی از بافت اجتماعی است، آینه‌ای که در مقابله با آینه‌ی اصلی خیلی کوچک به نظر می‌رسد و فرد با قرار گرفتن در برابر اثر، ناگزیر به مقایسه‌ی این دو می‌پردازد. تکرار‌های متوالی در دایره‌ای که آینه‌ی کوچک‌تر می‌سازد تصویر فرد را کوچک‌ و کوچک‌تر کرده، تا جایی که چهره‌ی فرد در گردآبی مبهم ناپدید می‌شود. آینه‌ی بزرگ‌تر اما خالص و دست‌نخورده مانده و ابعاد فرد را کوچک نخواهد کرد. ژیل با اجرای این اثر مخاطبان‌ش را به انتخاب میان سراب و حقیقت فرامی‌خواند.

به تازه‌گی اثری را در یانون دیزاین دیدیم با عنوان «همه‌ی پاریس در یک بنا»، اثری که به دنبال بازنمایی یک‌پارچه از هویت معماری پاریس بود. در این پست نیز مجموعه‌ای را خواهیم دید که کاری مشابه را برای شهرهای گوناگون و البته در تصاویری دوبعدی و گرافیکی انجام داده است. انگار که تکثر روزافزون عالم و بمب‌باران تصویری رسانه‌ها همه را بر آن داشته تا با کنار هم قرار دادن عناصر مشترک، هویت هر مکان را به طور مجزا بازیابی کنند.

ساوینووا با سفر به سرتاسر اروپا و تصویربرداری از فضاهای زندگی مردم، مجموعه‌ای از خانه‌ها و عناصر شهری را برای خود جمع‌آوری کرده و آن‌ها را در کلاژی تصویری بازنمایی کرده است. او در این تصاویر تنها خانه‌های تیپیکال را کنار هم قرار نداده، بل‌که عناصر مهم‌تر هویت‌ساز را از دیدگاه خود برجسته کرده و در این ترکیب یک‌پارچه گنجانده است. اگرچه او در این تصاویر نگاه گرافیکی نیز داشته است، اما با این حال هر کدام از آن‌ها می‌توانند آیکونی متفاوت از معماری آن شهر نیز به حساب بیایند.

سبک پرجزئیات و شلوغ ویکتوریایی را این بار فینچ و فوریکر برای خانه‌ی یک گیاه انتخب کرده‌اند. بناهای معماری مینیاتوری فلزی که توسط خریدار سرهم شده و پوششی مسقف را برای یک گیاه آپارت‌مانی می‌سازند. اگرچه به نظر می‌رسد وجود گشوده‌گی‌ها و شکست‌های فراوان در این سبک آن را گزینه‌ی مناسبی برای چنین پوششی کرده، اما پوشاندن این‌چنین گیاه بیش‌تر شبیه زندانی کردن آن‌هاست تا حفاظت و نگه‌داری‌شان. 

نکته‌ی قابل تامل دیگر احیای یک هویت تاریخی در این طرح است که اتفاقا ما به ازای تجسمی هم دارد. یادگارهایی که از قرن نوزده انگلستان باقی مانده‌اند را طراح این‌گونه کوچک کرده و به کاربر اجازه می‌دهد که با دست خود آن را دوباره بسازد و در خانه‌ی خود از آن نگه‌داری کند.

درخت موجودی سخاوت‌مند است که سایه‌ انداختن بر روی زمین کم‌ترین لطف اوست. گاهی این سخاوت را وقتی که اجزای درخت از آن جدا شده و به شکل صنعتی فرآوری می‌شود نمی‌بینیم. طراح فرانسوی نیمکتی را  طراحی کرده است که با اتصال نشیمن آن به شاخه‌هایی دست‌نخورده از درختان، قصد هویت‌بخشی به یک محصول صنعتی را دارد. بنجامین گریندورج با قرار دادن پایه‌ی شیشه‌ای در سمت دیگر نیمکت، سعی در بازنمایی یک‌پارچه‌ی درخت و القای حس تعلیق آن در هوا را داشته است. می‌توان مشاهده کرد که قطع شدن نیز درخت را ناکارآمد نخواهد کرد، همان‌طور که گریندورج از آن به عنوان یک عنصر فشاری و در عین حال نمادین در اثر خود استفاده کرده است.

« شما این‌جا هستید! ». این شعار یک مجموعه از زیورآلات است که قسمتی از نقشه‌های شهری را بر روی آن تراشیده‌اند. این مجموعه در دو قالب انگشتر و گردن‌بند تولید شده که تنها شبکه‌ی راه‌ها را بر روی خود حفظ کرده و توده‌های ساخت‌مانی از آن خارج شده است. نقشه‌های شهری به دلیل روابط منطقی میان مسیرها به هندسه‌ای خاص می‌رسد که هنرمند از آن به عنوان بافت محصولات‌ش استفاده کرده است. تالیا ساری به صورت توامان از ساخت دیجیتال و هنر دست بهره برده و انگشترهایی به اندازه‌ی یک بند انگشت و نقشه‌هایی مربعی شکل را ساخته است.

جای این سوال باقی است که چرا در چند سال اخیر تعداد محصولات این‌چنینی بالا رفته است؟ مثلا پیراهن‌هایی که بر آن نام یک شهر نقش بسته و افراد می‌خواهند به دیگران ثابت کنند که این شهر مال آن‌هاست. بازیابی ظاهری هویت شاید یکی از انگیره‌های این تلاش است. به خصوص آیا در مورد این طرح و طراح اسرائیلی آن می‌توان نقش اثبات هویت جعلی و غصبی را از انگیره‌های محتمل دانست؟

دبیرستان ژواهوای به عنوان یک مرکز چندمنظوره و با روی‌کرد انرژی پای‌دار، در شهر تیانجین چین ساخته شده است. بخش آموزشی این مجموعه ساختاری یک‌پارچه دارد که با چرخش صد و هشتاد درجه‌ای، حیاطی مرکزی به وجود آورده و امکان نورگیری دوطرفه را فراهم می‌کند.

نکته‌ی قابل توجه در این ساخت‌مان، قاب قرمز رنگی است که به شکلی جسورانه دورتادور بنا را پوشانده است. فرم و رنگ این قاب سرتاسری و هویت بخش، در نگاه اول یادآور سقف‌های سنتی چینی است که با رنگی مشابه، گوشه‌هایی تیز و شکسته دارند. این رنگ گرم و متمایز به خصوص در ساخت‌مان خواب‌گاه،‌ هم‌چون کادری به دور یک تصویر، مجموعه را از منظر پیرامون‌ش جدا کرده و آن را جلوه‌ی خاص و شاداب بخشیده است.

مرکز گراهام‌بل اسکاتلند در سال ۲۰۱۳ برای بازطراحی به دست معماران جِی ام سپرده شد و آن‌ها با ایده‌ای جالب سعی در حفظ هویت تاریخی آن داشته‌اند. در حالی که بسیاری از آثار ارزش‌مندی معماری به دلیل روی‌کردهای حداقلی و سطحی یا به دست بولدوزر تخریب شده و یا تغییر کاربری‌هایی حساب نشده می‌دهند، طرح این مرکز ثابت کرد که کارهای به‌تری هم می‌شود انجام داد. آن‌ها با حفظ قسمتی از بنا به همان صورت قدیمی، قسمت دیگر را تخریب کرده و توسعه داده‌اند. در طراحی قسمت جدید ابعاد و تناسبات، ارتفاع مجموعه و تقسیم‌بندی گشوده‌گی‌ها با الگوگیری از ساخت‌مان اصلی انجام شده است. اما نکته‌ی جالب‌تر تقاطع این دو مجموعه‌ی قدیمی و جدید در فضاهای بیرونی و داخلی است،‌ که یک امتداد تاریخی هویت بخش را از خود به نمایش گذاشته است.

کار با بادکنک‌های سفید، سبک خاص پتیلون در اینستالیشن‌هایی است که بیش‌تر در فضاهای متروکه اجرا می‌کند. «قلب تپنده» اولین اینستالیشن او در فضای عمومی است که درون بازاری در مرکز لندن اجرا شده است. در این پروژه، ۱۰۰ هزار بادکنک سفید‌رنگ در مسیری ۵۴ متری بر بالای سر مردم نصب شده و در پی انتقال پیامی به مراجعان این بازار قرن نوزدهمی است. چارلز پتیرون با نورپردازی حساب شده درون این بادکنک‌ها سعی در شبیه‌سازی پمپاژ خون در رگ‌ها داشته است تا با بیانی تمثیلی، این بازار را به عنوان قلب شهر معرفی کند. پوشش نیمه شفاف بادکنک‌ها کم و زیاد شدن نور را به خوبی نشان می‌دهد اما به نظر می‌رسد انتخاب آن برای بیان این مفهوم، صرفا مربوط به سبک همیشه‌گی هنرمند بوده است. این بادکنک‌ها به خاطر شباهت فرمی به ابرهای کارتونی، برای بیننده‌گان طبقه‌ی پایین هم‌چون ابرهای فانتزی نیز جلوه می‌کنند.

اینستالیشن‌هایی با این کیفیت و ابعاد، ظرفیت خیلی بیش‌تری برای انتقال مفاهیم دارند تا نصب پلاکارد و بنر و کارهای دم دستی و حساب نشده‌ی این‌چنینی، و کشور ما با داشتن روی‌دادها و مناسبت‌های مهم فراوان در تاریخ خود جای زیادی برای کار در این زمینه دارد.