یادمان منطقه عملیاتی کربلای چهار / استودیو پنج‌اوهفت
سه شنبه, ۲۶ دی ۱۳۹۱، ۱۱:۱۴ ق.ظ
طرح یادمان منطقه عملیاتی کربلای چهار یکی دیگه از طرح‌های استودیوی پنج‌اوهفته که در بلاگ استودیو به صورت نشر وبی عرضه شده. در این طرح یکی از مناطق پرظرفیت مرزی جمهوری اسلامی در جنوب کشور به عنوان سایت بوده. با پایان جنگ تحمیلی، مناطق ارزش‌مندی در مرز جنگی ما با نیروهای دشمن به عنوان میراث ملی و میراث‌دار حماسه‌ای بزرگ برجا مونده. امروزه با تصمیم‌گیری نهادهای ذی‌ربط متعدد روند یادمان سازی در این مناطق سرعت گرفته و بازدید و زیارت از اون‌ها هم هرساله پرشورتره.
چیزی که خیلی آزاردهنده ست تخریب بکری و ارزش‌های فضایی این مناطق به بهانه یادمان‌سازیه که تقریبا تا به حال سرنوشت محتوم خیلی از مناطق بازسازی شده بوده. جمع‌ها و نهادهای خوب و پرشور و جوانی البته هستند که دارن سعی می‌کنن تا حدی مشکلات موجود در این وادی رو حل کنن. مثال‌ش جمع خوب بچه‌های هورنو یا حتی جمع دانشجویی بروبچه‌های هنری که با مجموعه مهندسی راهیان نور هم‌کاری دارند اما خب اون‌ها هم گرفتار نظرات پرتاثیر نهادهای مختلف و فرمایشات بالا به پائین و هزار و یک جور بی‌مهری هستند و با وجود همه این مسائل، محکم و پرانگیزه ایستادند تا شاید معبری واکنن در این میون.
به شخصه به جز فقر طراحی و عدم وجود نهادی متخصص و متعهد بر سر کار به جای هزاران فرمایش از سمت هزاران ارگان و نهاد، که دو دلیل عمده‌ی این سرنوشت محتوم برای مناطق هستند، از دیگر دلایل مهم این افتضاحات رو وجود بودجه‌های سرشار و سوداهای ساختن هرچه بیشتر می‌دونم.
استودیو پنج‌اوهفت در این طرح سعی کرد گرفتار این "سودا"ی بیشتر ساختن نباشه. و البته در این تلاش، کمک و همراهی همون تیم‌های دانشجویی هم‌کار با مهندسی راهیان نور اگر نبود کاری پیش نمی‌رفت.
نمایی از سردر و ورودی مجموعه
عکسی از شهدای غواص عملیات کربلای چهار
پس از بازدید از سایت پروژه که گزارش آن چندی قبل در همین وبلاگ منتشر شد، و از پس جلسات متعدد ایده‌پردازی و تولید اسناد، طرح معماری منظر یادمان منطقه عملیاتی کربلای چهار توسط استودیو پنج‌اوهفت ارائه شد.
محدوده پروژه در نوار ساحلی رودخانه اروند، در نقطه صفر مرزی ایران و عراق، کم‌تر از یک کیلومتر پائین‌تر از دماغه جنوبی ام‌الرصاص، در جنوب شهر خرمشهر، محدود‌ه‌ای به مساحت تقریبی یک هکتار است که با دو بنای پاسگاه 6 و 8 از شمال و جنوب و خیابانی محلی از شرق و نیزارهای کناره‌ی رودخانه از غرب تعریف می‌شود.
سایت به مناسبت یادمان عملیات کربلای چهار و شهدای مظلوم آن انتخاب شده است؛ نقطه رهایی غواصان گم‌نام کربلای چهار تا روایت‌گر یکی از غریبانه‌ترین و مظلومانه‌ترین عملیات‌های هشت سال جنگ تحمیلی باشد.
موقعیت قرارگیری سایت در شهر خرمشهر
به جز بستر طبیعی بکر، سایت -که در ناباوری تمام با وجود هم‌جواری بافت مسکونی محله کوی مهر(آریامهرسابق) کماکان بکر و دست‌نخورده مانده است- چند ظرفیت خوب دیگر نیز داشت: چند بنای تخریب شده از زمان دفاع مقدس که هنوز آثار تخریب خمپاره‌ها را بر خود دارند، بنای پاسگاه هفت، چند کشتی و لنج قدیمی و زنگ‌زده در دل نیزار و محور اصلی بلوار مهر که به سایت منطقه منتهی می‌شود.
دیده پرنده به سایت
تصمیم ما از آغاز، کم‌ترین مداخله در بستر بکر طبیعی و فرهنگی سایت و به عبارتی حفظ وضعیت موجود تا حد امکان بود. کارفرما نیز با نگاهی عمل‌گرا، از ما طراحی واحد اقامتی خادمین سایت، سرویس‌های بهداشتی مجموعه و نیز جانمایی و تامین فضایی موزه وار و نیز حسینیه‌ای به منظور اجتماع مذهبی و همچنین محلی برای روایت‌گری عملیات می‌خواست و تلویحا به لزوم ساخت سردر ورودی برای تعریف مجموعه و نسبت آن با شهر اشاره کرده بود.
دید پرنده به بناهای موجود و طراحی شده
منطقه عملیاتی کربلای چهار یکی از بکرترین مناطق به‌جامانده از دوران دفاع مقدس است که به دلیل مظلومیت و گمنامی شهدای غواص در میان شهدای دفاع مقدس، لازم است توجه ویژه به آن شود.
منطقه‌ی مورد نظر به لحاظ عوارض طبیعی و جغرافیایی از یک سو و به جهت بازماندن آثار تخریب‌های زمان جنگ تحمیلی از سویی دیگر دارای خواص و ویژگی‌های یکتایی در میان مناطق یادمانی دفاع مقدس می‌باشد. این اهمیت زمانی دوچندان می‌گردد که خاطرات زنده شهدای غواص هنوز در جای‌جای منطقه‌ی یادمان در دل بناهای تخریب‌یافته و کناره‌ی رودخانه به چشم می‌خورد .
معرفی فضاهای موجود در سایت
سایت مجموعه نیاز به ورودی شاخصی داشت که آستانه ورود به آن را تعریف نماید. این ورودی با توجه به تمایل جدی به حفظ بکر بودن منطقه، بهتر بود به جای فرم‌پردازی خاص، از ترکیب عناصر طبیعی و با حجمی متناسب و بدون فرم پردازی‌های خاص در ترکیبی ساده ایجاد شود.
به این منظور متناسب با هندسه‌ی اصلاح شده میدان‌گاهی ورودی، فرمی منحنی پلان کلی سردر شکل گرفت که در آن ترکیب آب و نیزار به همراه سایه‌بانی ساده ورودی و آستانه ورود به سایت را تعریف نمود. در جنوب ورودی توده‌ی بناهای سرویس‌های بهداشتی و در شمال آن محل اسکان خادمان شهدا تعبیه شده است.
پرسپکتیو از سردر ، فضای ورودی و سرویس های بهداشتی مجموعه
در مجموعه‌ی سایت یادمان، دو بنای خدماتی وجود‌خواهدداشت که عبارت‌ند از سرویس‌های بهداشتی زائرین و محل اسکان خادمین شهدا.
محل استقرار این دو بنا در حاشیه‌ی سردر اصلی و با نظر به این نکته صورت پذیرفته است که کم‌ترین دخل و تصرف معماری در عمق سایت یادمان صورت پذیرد.
این دو واحد ساختمانی، به دلیل کاهش هزینه‌های اجرا از سازه‌ای یک‌شکل و به صورت مدولار هستند که با تکرار سه باره‌ی خود به مجموعه نیازها پاسخ می‌دهد. همچنین در ترکیب هندسی حجم بناها سعی شده تا تناسبی با بنای تخریب‌شده موزه برقرار شود. همچنین در نحوه‌ی ساخت و دیتیل‌های اجرایی این واحد مدولار ایده‌هایی متناسب با شرایط منطقه وجود دارد.
دید پرنده به بناهای موجود و طراحی شده
منطقه مورد نظر که امروز به نام علقمه نام‌گذاری شده است به طور کل فاقد هرگونه علامت شهری بزرگ مقیاس است و نه از سمت مرز عراق و نه از داخل شهر خرمشهر نشانی را با خود به همراه ندارد. متناسب با نام مجموعه و حال و هوای آن و فراخور این نیاز مهم (نشانه شهری؛ ملی) این امکان وجود دارد که پرچمی بزرگ در مقیاس ارتفاعی 30 متر به رنگ قرمز و با ذکر مقدس "یا اباالفضل العباس" در منطقه در امتداد محور بلوار و در مرکزیت سایت نصب گردد که پایه ی آن در میان نیزار پایین خواهد آمد.
مکان قرارگیری پرچم در منظر ورود به سایت
برای هویت‌بخشی و یک‌پارچه سازی مجموعه حریم منطقه به خصوص از شمال و جنوب و موازی با مسیر اروند به نحوی که با فضای کلی آن نیز مغایرت نداشته باشد و چیزی زائد و بی‌روح نیز تلقی نشود؛ در خاکریز غربی مجموعه به طور متوالی و به عدد گردان‌هایی که در عملیات کربلای 4 از این منطقه به آب زده‌اند، اتاقک‌هایی با الگویی نه چندان مغایر با مجموعه ساخته می‌شود که هر کدام جایگاه خاطراتی از گردانی خاص می باشند و محل آشنایی زائران با اطلاعات و خاطرات این گردان‌ها خواهند بود. این اتاقک‌ها و خاکریز‌ها در شب نیز با نور‌پردازی ساده خود حریم منطقه را تحدید می نمایند.
نمای روز و شب از قرارگیری اتاقک ها
در طراحی بخش کنار اروند، سعی بر آن بوده تا با بازسازی اسکله‌ای معلق بر روی بخش ساحلی اروند، علاوه بر تامین محل استقرار گروه زائر و امکان ایجاد روایت حماسه دفاع مقدس در کنار ساحل اروند، یاد حماسه‌های آبی خاکی نیز در فضاسازی محیطی نیز القا شود. استفاده از فلز زنگ خورده و مدولارهای پل‌های معلق مهندسی زمان جنگ و نیز استفاده از قایق‌های شکسته به منظور ایجاد عرشه‌ی اسکله گون بنا برهمین خواست بوده است.
در طراحی هندسه‌ی اسکله مورد نظر، سعی بر آن بوده تا با ایجاد هندسه ای ارگانیک، از خط‌کشی‌های بی‌روح دور شویم تا بکری و صداقت منطقه کم‌ترین تغییری را متحمل شود. همچنین با ایجاد حفره‌هایی در سطح و امکان رشد نیزار در میان اسکله و نیز تعریف کرانه‌هایی برای استفاده از آب اروند به منظور شست وشوی و وضو گرفتن، ویژگی های کالبدی اسکله مورد نظر را گسترش می دهد.
پرسپکتیو از اسکله و رودخانه
طرح اسکله
در بررسی امکان‌سنجی ظرفیت‌های سایت و تطبیق آن با نیازهای مورد نظر کارفرما، بنای قدیمی پاسگاه هفت به دلیل سابقه‌ی زیاد و حفظ خاطراتی بسیار اصیل از دوران شکوه‌مند دفاع مقدس، مناسب حسینیه تشخیص داده شد. پیشنهاد طراحی ما در این بخش، اختصاص هم‌کف بنای پاسگاه هفت به فضای حسینیه و طبقه‌ی بالای آن به فضای مورد احتیاج نگهبانی مرزی است.
فضای داخلی بخش حسینیه نیز، با طراحی بومی، ترکیبی از نی‌های بومی منطقه و پوشش پارچه‌ی گونی مناسب‌سازی می‌شود.
نمای داخلی حسینیه
همچنین بنای ساختمان قدیمی تخریب شده جنوبی که در مقابل بلوار مهر قرار دارد بهترین مکان برای تامین نیاز موزه‌ای تشخیص داده شد. این بنا در ابتدای منازل زیارتی زائرین قرار دارد و اولین مواجه آن ها با سایت یادمان می‌تواند در این بنا صورت بگیرد.ساختمان با تخریب‌های یادگار مانده از زمان جنگ در صورت حفظ کالبد فعلی مانند مجسمه ای شهری امکان آن را ایجاد می‌کند تا زائرین با حرکت در آن، با مطالب، آثار و تصاویری یادگار عملیات کربلای 4 و دفاع مقدس برخورد نمایند. ماکت بزرگی از مجموعه عملیات، اتاق ویژه‌ی نمایش و فضاهای جنبی از دیگر واحدهایی ست که در طرح موزه مورد نظر در آن دیده می شود. در طراحی داخلی موزه سعی کردیم با جاانداختن نگاهی جدید در ذهن کارفرما، موزه‌ای را برای او تصویر کنیم که در آن تنها اشیای موزه‌وار به طور ویژه نگه‌داری می‌شوند و کالبد به همان صورت تخریبی پیش نگه‌داری می شود. در چنین نگاهی تنها کف‌سازی موزه است که به دلیل انتظام بخشی به کل مجموعه تعویض می‌شود.
نمای داخلی موزه
دید سه بعدی سردر
پلان سردر
پلان سرویس های بهداشتی
پلان موزه و حسینیه
اطلاعات پروژه:
کاربری: منطقه یادمانی
موقعیت سایت: ایران ، خرمشهر، کوی مهر، انتهای بلوار مهر، ساحل رودخانه‌ی اروند، صفر مرزی، منطقه پاسگاه هفت مرزی
کارفرما: مهندسی راهیان نور
اعضای گروه طراحی معماری: محمدحسین کسرائی، صادق لطفی زاده، یحیی نوریان
زمان طراحی: 1391
زمان اجرا:1391
زیربنای کل: 10000 مترمربع
