باغ کتاب تهران، یکی از پروژه‌های شهری وسیع چند سال اخیر کشور است که حالا با گذشت چند سال به خوبی هم مورد استقبال مخاطب‌های تهرانی قرارگرفته است. باغ کتاب اگرچه نام‌ش «باغ» کتاب است اما به واقع ساختمانی آهنی و بتنی‌ است که به نوعی نمایشگاهی مدرن برای کتاب در پایتخت است. حالا مقایسه کنید باغ کتاب تهران را با این پروژه. 

این پروژه در منطقه مگابنگنا از کشور تایلند در زیربنایی ۵۸ هزارمتری در سال ۲۰۱۸، شباهت زیادی با پروژه‌ی باغ کتاب تهران دارد و به خصوص در منظر شهری و خط آسمان‌ش کاملا یادآور باغ کتاب است. مشاور پروژه مشاوری تایلندی به نام «هم‌کاران منظر» است. اختلاف نوع نگاه به طبیعت در دو پروژه، از پروژه‌ی تایلندی ساختاری ساخته که گویی روی بخشی از طبیعت سقفی صدالبته مدرن کشیده شده است و طبیعت به نحوی کاملا غیرقابل کنترل و دوست‌داشتنی تا عمق فضا نفوذ کرده است اما در نقظه‌ی مقابل باغ کتاب تهران بسیار «معماری زده» است! و اجازه  نمی‌دهد طبیعت از پشت شیشه‌ها به داخل بیاید.

البته که باید تفاوت دو اقلیم و پوشش گیاهی متفاوت‌شان را مدنظر قرار داد. بلاخره تایلند با اقلیم استوایی و هوای خاص‌ش طبیعت بی‌محابایی نسبت به تهران دارد و طبیعت جور دیگری خود را نشان می‌دهد.

آندریا پونتی طراح مطرح ایتالیایی که چند سالی‌ست در هونگ‌کونگ زندگی می‌کند، مجموعه‌ای از صندلی‌های فلزی را با عنوان «سایه‌ی پنجره‌ها» طراحی کرده است. پونتی با نگاهی انتزاعی و شاعرانه، فرم‌ها و شکل‌های ساخت‌مان‌های بزرگ و مهم هونگ‌کنگ را در صندلی‌های میله‌ای‌اش به کار گرفته و هر کدام از آن‌ها را به نحوی به یک قاب پنجره‌گون متصل کرده است. در تصاویری که از نمای قاب‌ها گرفته شده ایده‌ی اولیه‌ی پونتی به خوبی مشخص است. او سایه‌ی پشت پنجره‌ها را استعاره‌ای از فعالیت و روح درون بنا می‌داند که با حرکت کردن درون بنا و دیده شدن از بیرون، هویت ساخت‌مان را نمایان می‌کنند. پونتی با این دو ایده،‌ مجموعه‌ای از ۹ صندلی را که بازنمای هویت بناهای مهم هنگ‌کنک‌اند طراحی کرده است، روی‌کردی که در طراحی مبل‌مان تازه و خلاقانه به نظر می‌رسد.

سیدامیر حسینی: کتاب حمیدرضا انصاری از 4 گفتار تشکیل شده است. معماری دوره قاجار (آشنایی تا شیفته‌گی)، پهلوی اول (شیفته‌گی تا الگوبرداری حکومتی)، پهلوی دوم (الگوبرداری حکومتی تا غربی شدن جامعه) و در نهایت معماری دوره انقلاب اسلامی (از بازگشت به اصول تا مساله جهانی شدن). نویسنده هم‌چنین با سخن آخر کتاب را به پایان می رساند.

حالا چندین سال است که معماری دیگر از تکرار فرم طبیعت یا حتی انتزاع از آن عبور کرده و پا در عصری گذاشته است که معماری بایونیک و پارامتریک در آن با شکافتن روابط زیستی و ریاضی، سرزمین‌های جدیدی را پیش روی معماران می‌گشایند. در همه‌ی این سال‌ها عده‌ی زیادی تلاش کرده‌اند که تا حد ممکن روند طراحی ساخت‌مان‌ و شیوه‌ی زیست‌ آن را به موجودات زنده نزدیک کنند و معماری را از لحاظ کارکرد و فیزیک به حیات انسانی نزدیک‌تر کنند. 

تصاویری که آوجیک به کمک دست‌کاری‌های رایانه‌ای ساخته است، دخالتی در وضع کنونی بناهای دنیاست و آن‌ها را به گیاهانی تشبیه کرده است که خودرو هستند و بر اساس الگوهای زیستی‌شان رشد کرده و در هم می‌پیچند. او البته با این کار نه در فرآیند طراحی تاثیری گذاشته و نه حتی در کارکرد بناها، بل‌که تنها فرم گسترش و تکثیر مصالح ساخت‌مانی را با الگوهای ظاهری گیاهان تطبیق داده است. ما نمی‌دانیم اما شاید روزهایی بیاید که این الگوها که تا کنون تنها به کمک طراحی می‌آمده است، به کار رشد و تکثیر بناها نیز بیایند و ساختمان‌هایمان نیز با خود ما رشد کنند!

بنای معماری، ساختاری است که فضاهایی را برای برای حیات مادی فراهم می‌کند. این ساختار، معمولا فضاهایی را، هم در درون و هم در بیرون خود تعریف می‌کند. شاید در بسیاری از موارد، فضاهای درونی از اهمیت بیش‌تری برخوردار باشند. اما گاهی، نه تنها فضاهای درونی اهمیت بیش‌تری ندارند، بلکه اصلا وجود ندارند.

« استوپا » یکی از ساختارهای معماری است، که درون ندارد؛ و فضای اصلی را بیرون از خود، و در گردِ بدنه‌ی مدورش شکل می‌دهد. این ویژگی به استوپا و نمونه‌های مشابه، کیفیتی مجسمه‌گون می‌بخشد. این بناها، که فرمی شبیه به نیم‌کره دارند، در ارتباط با آیین بودایی ایجاد شده‌اند؛ و مکانی را برای عبادت، دفن خاکستر قدیسان و زیارت ایشان فراهم می‌کرده‌اند. استوپای اولیه مانند یک تپه‌، و ساده بود. این توده‌ی تپه‌مانند که در طول زمان و سیر تحول استوپا، به عنوان بخش اصلی باقی مانده، « آندا » نامیده می‌شود. ساختار ساده‌ی استوپا، با گذشت زمان به سمت پیچیدگی رفت؛ و اجزای گوناگونی به آن اضافه شد؛ مثلا راه‌رویی سرپوشیده آندا را احاطه کرد؛ یا آندا در ترکیب با سکو یا ساقه‌ای چند طبقه، از سطح زمین فاصله گرفت. در چنین مواردی راه‌پله‌ها دسترسی به سطح آندا را فراهم می‌کردند، تا زایران بتواند به امید رسیدن به « دارشانا » - جذبه‌ای که در حضور شخص یا مکانی مقدس روی می‌دهد - گرد آن بچرخند. استوپاها شباهت زیادی به گورپشته‌های مسیحی، مزارهای یونانی و رومی و صدالبته ضریح‌های اسلامی دارند.

در این پست نگاهی خواهیم داشت به گونه‌های متنوعی از استوپا که در زمان‌ها و سرزمین‌های گوناگونی ساخته شده‌اند.

میراث فرهنگی گاهی نقشی فراتر از یک موجود قدیمی و جالب را بازی می‌کند. گاهی انسان‌ها برای بازیابی هویت‌شان مجبور به دست‌اندازی به همین میراث‌ شده تا به خودشان و دیگران ثابت کنند، که حضورشان در این دنیا بی‌ریشه نیست و فرزند پدرانی متمدن هستند. 

جنگ سوریه و عراق در مناطقی رخ داد که از لحاظ تمدنی و تاریخی جزو مهم‌ترین نقاط دنیا بود. موجوداتی مسخ شده که با بی‌رحمی بی‌سابقه‌شان هزاران انسان را از دم تیغ گذراندند و چندین میراث مهم تمدنی را نابود کردند. در این میان نکته‌ی جالب توجه دل‌سوزی گروهی برای این آثار تاریخی و نادیده انگاشتن قتل عام مردم بی‌دفاع در این چند سال بود.

اسماعیل حریری و چند هنرمند دیگر حالا به اسم پناهنده‌ٔ سوری شناخته می‌شوند. هنرمندانی که در مرز اردن، با هر آن‌چه در نردیکی‌شان بود دست به کار شده و با ساختن مجسمه و نقاشی یاد میراث معماری‌شان را زنده نگه داشته‌اند. آن‌ها مجموعه‌ای از آثار که بعضی به کلی نابود شده و بعضی در خطر نابودی هستند را به این شیوه بازسازی کرده و با هنر خود، نوعی مرثیه‌ی تجسمی سروده‌اند.

حتما در بعضی از فیلم‌ها دیده‌اید که عده‌ای با نگاه کردن به ظرف شیشه‌ای، از وضعیت یک کشتی یا انسان در جایی دیگر با خبر می‌شوند، یا مواردی شبیه به این که در فیلم‌های علمی-تخیلی زیاد دیده‌ایم. ساخت‌مان‌های محبوس در شیشه‌ٔ دی یانگ چیزی شبیه به این داستان‌های افسانه‌ای است که این بار معماری نقش محوری آن را ایفا می‌کند. هنرمند، این بناهای مینیاتوری معلق در هوا را دورن لوله‌های آزمایش‌گاهی محبوس کرده است، لوله‌هایی که انسان را یاد نمونه‌برداری و آزمایش نیز می‌اندازند. انگار که ساخت‌مان‌ها را به هم‌راه زمین بسترشان از وسط شهر کنده‌ و آن‌ها را برای بررسی و آزمایش‌ آماده کرده‌اند !