باغ کتاب تهران، یکی از پروژه‌های شهری وسیع چند سال اخیر کشور است که حالا با گذشت چند سال به خوبی هم مورد استقبال مخاطب‌های تهرانی قرارگرفته است. باغ کتاب اگرچه نام‌ش «باغ» کتاب است اما به واقع ساختمانی آهنی و بتنی‌ است که به نوعی نمایشگاهی مدرن برای کتاب در پایتخت است. حالا مقایسه کنید باغ کتاب تهران را با این پروژه. 

این پروژه در منطقه مگابنگنا از کشور تایلند در زیربنایی ۵۸ هزارمتری در سال ۲۰۱۸، شباهت زیادی با پروژه‌ی باغ کتاب تهران دارد و به خصوص در منظر شهری و خط آسمان‌ش کاملا یادآور باغ کتاب است. مشاور پروژه مشاوری تایلندی به نام «هم‌کاران منظر» است. اختلاف نوع نگاه به طبیعت در دو پروژه، از پروژه‌ی تایلندی ساختاری ساخته که گویی روی بخشی از طبیعت سقفی صدالبته مدرن کشیده شده است و طبیعت به نحوی کاملا غیرقابل کنترل و دوست‌داشتنی تا عمق فضا نفوذ کرده است اما در نقظه‌ی مقابل باغ کتاب تهران بسیار «معماری زده» است! و اجازه  نمی‌دهد طبیعت از پشت شیشه‌ها به داخل بیاید.

البته که باید تفاوت دو اقلیم و پوشش گیاهی متفاوت‌شان را مدنظر قرار داد. بلاخره تایلند با اقلیم استوایی و هوای خاص‌ش طبیعت بی‌محابایی نسبت به تهران دارد و طبیعت جور دیگری خود را نشان می‌دهد.

ساختمان‌های امروز هزینه‌بری زیادی دارند. برای همین است که دادوبیداد جریان‌های سبز و طبیعت‌گرا برای رسیدن به معماری و تمدنی سبز و با حداقل انرژی مصرفی حداقل در ساختمان‌سازی مورد توجه دنیا قرار دارد. امروز در جهان خانه‌هایی که به فکر کم‌کردن نیاز به تاسیسات مکانیکی و انرژی‌های مصرفی هستند و برای رسیدن به این سوداها هزینه می‌کنند کم نیستند.

طراحی این خانه در شهر گامبای پاناما بر همین اساس رقم خورده است. کارفرما در کنار حفظ گذشته ساختمان، از طراح خواسته‌است تا ساختمانی با حداقل نیاز به سیستم‌های حرارتی و برودتی مکانیکی طراحی کند و از ظرفیت‌های آب و هوای گرم‌سیری نهایت استفاده بشود. طراح علاوه بر انتخاب تنها ۲۵ درصد از زمین ۴۸۰ متری، برای ساخت و پوشش گیاهی مفصلی که در ۷۵ درصد باقی‌مانده درنظر می‌گیرد، با استفاده از سطوح و بافت‌های تراوا، مصالح بومی، سایه‌اندازی و کنترل بازشوهای معقول و خلاصه راه‌کارهای مختلف بومی اقلیمی به طرحی بی نیاز از تاسیسات مکانیکی برای رسیدن به آسایش محیطی خود می‌رسد.

آیا برای معماری پایدار و داشتن بنایی با مصرف بهینهﻯ انرژی ناچار به استفاده از تکنولوژی هستیم؟

در سال ۲۰۰۳ یک مرکز هنرهای درمانی چینی در ایالت ارگان ایالات متحده ساخته شد. در طراحی و ساخت این مرکز از راﻩکارهای سنتی برای رسیدن به یک معماری پایدار استفاده شده؛ به عنوان مثال ضخامت دیوارها زیاد است، و مقاومت حرارتی بالایی دارند؛ و در ساخت آنﻫﺎ از مصالح بومی و طبیعی مانند گل و برادهﻯ چوب استفاده شده  است.

با استفاده از راﻩکارهای اصطلاحا غیر فعال در زمینهﻯ تنظیم شرایط محیطی، این مرکز درمانی از نظر مصرف انرژی به یک بنای بهینه تبدیل شده است.

ترکیب طبیعت و معماری با وجود آن‌که مطلوب خیلی از آدم‌های عصر ماست اما اصلا کار راحتی نیست. کم‌تر معماران موفقی وجود دارند که بتوانند طبیعت را با تمام حس و حال و ارزش‌هایی که دارد به درون معماری بیاورند و یا معماری را آن‌قدر نزدیک طبیعت کنند که نه تنها تحمیلی بر طبیعت نباشد بلکه خود بستر بروز طبیعت خداوندی باشد...

معماران ووترونگ ناگیا به طور ویژه‌ای این توانایی را از خود نشان داده‌اند. تاکنون نیز در یانون‌دیزاین کارهای متفاوتی از این استودیوی ویتنامی دیده‌ایم + + و در هر کاری نیز این روحیه تلفیق هنرمندانه طبیعت و معماری وجود دارد. معماران ووترونگ ناگیا در یکی دیگر از کارهای خود با ساخت خانه‌ای در محله‌ای مسکونی روبه‌رو بودند که تنها ۲۵ صدم درصد عرصه محله را فضای سبز پوشانده بود. آن‌ها تصمیم گرفتند که طبیعت را به محله برگردانند برای همین صورت مساله جدیدی تعریف کردند که در ذیل آن خانه نه برای ساکنین بلکه برای درختان طراحی می‌شد‍! نتیجه از این فکر هم جذاب‌تر است. آن‌ها با ساخت چند جعبه‌ی عظیم بتنی -که هر کدام یک دو فضای خانه را در خود دارند- در کنار هم و کاشت درختانی بزرگ بر روی هر جعبه هم الگویی متفاوت از یک خانه را ارائه دادند و هم به واقع درختانی آواره را در خانه‌ای همیشگی ساکن کردند.  مفاهیم درون و بیرون ، پایین و بالا، طبیعت و انسان‌ساخت همه در خانه درختان ووترونگ ناگیا به گونه‌ای متحول شده‌اند

با وجود بحران‌های جدی حاکم بر معماری معاصر و به طور ویژه بلند‌مرتبه‌سازی، کم‌تر کسی فکر می‌کند آینده تمدن بشری می‌تواند راهی به جز بلندمرتبه‌سازی را برای مهار نیازهای جمعیت روبه‌رشد بشری اتخاد کند. بنابراین ایده‌های نو در بلندمرتبه سازی و طراحی آسمان‌خراش‌ها هنوز هم خریدار دارد. یکی از مسابقات مشهور این عرصه مسابقه طراحی آسمان‌خراش eVolo است که چند سالی‌ست در حال برگزاری ست. ایده‌های متعددی در مسابقات eVolo عرضه می‌شود؛ از توده‌های عظیم مسکونی پرینت‌ سه‌بعدی شده تا برج‌هایی که انرژی خود را از زباله‌های ساکنین خود به دست می‌آورند؛ نقطه‌ی مشترک میان این راه‌کارها توجه به اقلیم و چالش‌های زیستی جهان آینده است. 

طرح‌های نخست این پست، طرح‌های برتر تقدیری و سه طرح آخر، برندگان اصلی مسابقه هستند. راستی چند روزی را به دلیل عدم اتصال درست و حسابی به این تور جهانی، نتوانستم یانون‌دیزاین را آپدیت کنم. شرمنده

دو نگاه به کاربرد طبیعت در معماری وجود دارد که امروز هر دو در جریان معماری دنیا در حال شکل‌دهی به بخشی از معماری جهان معاصر است. یکی همان نگاه معروف معماری بومی اقلیمی که به کاربرد متریال‌های طبیعی و روش‌های بومی ساخت در هر منطقه فکر می‌کند و قائل است روش‌های سنتی ساخت به دلیل هم‌آهنگی کامل با مصالح بومی بهتر از هر روشی می‌توانند به کالبدی مناسب در معماری دست‌ پیدا کنند.

در مقابل نگاه دیگری هست که به کاربرد متریال‌های طبیعی با روش‌های اجرای نوین علاقه دارد. صاحبان این نگاه به روش‌های ساخت نوین به عنوان عصاره‌ی اندیشه و فکر و به تکنولوژی‌های نوین ساخت به عنوان رشد و پیشرفت روش‌های سنتی نگاه می‌کنند و اصلا لازم نمی‌بینند روش‌های سنتی ساخت را تکرار کنند. با چنین نگاهی ساخت یک مجموعه آموزشی بزرگ نظیر مجموعه زیر با استفاده از چوب و بهره‌گیری از بام سبز و پوشش‌های طبیعی اما با سازه و روش‌ ساخت بسیار جدید و مدرن اتفاقا فرزند خلف معماری بومی و سنتی بشر است و معماران اصلا نیازی به تکرار روش‌های گذشته نمی‌بینند.

شما چه طور فکر می‌کنید!؟

همیشه نباید منتظر شهرداری‌ها بود تا به شهر و منظر و سیمای آن برسند. به خصوص اگر شهرداری مثل شهرداری تهران باشد و به تنها چیزی که فکر نکند خدمت به شهر و اصلاح مشکلات منظر و فضای شهر باشد و بیشتر درگیرودار تبلیغات انتخاباتی از هشت سال قبل از موعد..... و به خصوص‌تر اگر شهر مثل تهران باشد با خروار خروار نابه‌سامانی شهر و مشکلات لاینحل.

بناهای شهری به خوبی می‌توانند حال و هوای شهر را عوض کنند. هر بنایی که طراحی و ساخته می‌شود یک فرصت است. فرصت دگرگون کردن یک منظر شهری. فرصت اعطای شانی متفاوت از آن چه که هست.... شما و ما وظیفه داریم. و شاید امروز بیش از هر چیز عدم حضور طبیعت بهانه خوبی باشد تا در ساخت و ساز‌ها و طراحی های معماری‌مان نقش مهم خود را بفهمیم. یک بنای سبز گاهی یک کوچه یک محله و حتی یک منطقه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

نامزدهای جایزه‌ی یک میلیون دلاری بنیاد آقاخان ۲۰۱۳، یعنی گرون‌ترین جایزه معماری در پهنه‌ی فرهنگی جهان اسلام که هر سه سال یک‌بار داده می‌شه، معرفی شدند. در میون نامزدهای این دوره قرارگرفتن پروژه‌ی معظم مرمت بازار سنتی شهر تبریز در ایران که توسط تیمی متخصص و با نظارت اساتیدی بزرگ نظیر دکتر فرهاد تهرانی اجرا شده اصلا جای تعجب نداره. اما قرارگرفتن پروژه معماری مسکونی چهارطبقه خانه پلاک ۱ در شهر محلات در کنار پروژه‌هایی بزرگ از جای جای جهان اسلام خیلی قابل توجهه.

یک نکته هم در مورد جایزه آقاخان بگم. بر خلاف تصور خیلی‌ها که اون رو جایزه معماری اسلامی تصور می‌کنن، باید در نظر داشت که بنیاد آقاخان به واسطه‌ی همین طور اعتبارات و جایزه‌ها تفسیر و تعریف خودش رو از معماری اسلامی ارائه داده و در حال جا انداختن همین تعریفه. در یک نگاه کمی بدون پیش‌داوری و جانب‌داری باید گفت جایزه آقاخان بیشتر جایزه معماری مرتبط با سنت در پهنه‌ی فرهنگی جهان مسلمانانه. عمده اصول و ضوابط و نگاه حاکم بر این بنیاد در پی سنت‌های معماری مسلمانانه و افزوده کلمه «اسلامی» به معماری رو در معماری مستخرج از سنت‌های معماری مسلمانان به کار می‌برند. خلاصه اشتباه نکنیم :)

چند روز پیش جوانی آمده بود دفتر ما تا در مورد مسکن اسلامی کمی گپ بزنیم. دنبال یک راه‌کار برای برون رفت از وضعیت فعلی مسکن در ایران و رسیدن به الگوی مسکن اسلامی و یا حداقل گامی نزدیک‌شدن به اون بود. اتفاقا تو بحث‌هاش صحبت از حضور طبیعت و گیاهان در خانه و تراس و فضای سبز و بام سبز و ... داشت. از ما قبول نمی‌کرد که می‌گفتیم مشکل مسکن امروز ما در کنار همه چالش‌های اقتصادی و فنی، مشکلی فرهنگیه که هنوز کیفیت رو در مقابل کمیت درست فهم نکرده و به بهانه کمیت‌ها کیفیت‌ها رو تلف می‌کنه. و در نتیجه به زمین به مثابه سرمایه و به ساخت به مثابه فرصت برای چندبرابرکردن سرمایه نگاه می‌کنه و در این نگاه یک وجب فضای مسکون هم یک‌وجبه.

در طرح این خانه آپارتمانی در توکیو -که یکی از شهرهای شلوغ و باتراکم بالای جمعیتیه که اتفاقا کمبود زمین فراوون هم داره- به خوبی مشاهده می‌شه که فرهنگ چه میزان می‌تونه در موضوع مسکن موثر باشه. در شهری مثل توکیو با اون تراکم و نیاز بالای مسکن چه طور کسی به خودش اجازه می‌ده در قطعه زمینی به این کوچکی خانه‌ای این میزان سبز و بهره‌بردار از فضاهای باز و سبز طراحی کنه و بسازه.

غالب برخوردهای درست و حسابی که در آمیختگی طبیعت و معماری می بینیم، چه در یانون‌دیزاین با هم دیده باشیم و چه نه، محصول حضور ریشه‌ای عناصر طبیعی در طرح معماری بودند که می‌شد اون‌ها رو در دو دسته، یا در دسته معماری‌های بومی و سنتی و یا در دسته معماری‌های سبز و متعلق به جنبش‌های سبز در معماری دسته بندی کرد.

اما این برج ساده که حدودا ۸ سال پیش ساخته شده برخوردی متفاوت با مقوله طبیعت داشته اما تونسته به تعاملی قابل تامل میون معماری و طبیعت دست پیدا کنه. منطق برخورد میون این دو عامل در این بنا، همون چیزیه که حتی در ساخت و ساز غیر فنی امروز ما در ایران هم قابل پیاده کردنه. یعنی حضور گلدانی طبیعت در معماری، اما چون تونسته به حجم بالایی طبیعت گلدانی رو به معماری اضافه کنه و البته انتخاب درستی در ترکیب گونه های گیاهی متناسب و جادهی آن‌ها در طرح معماری داشته که نتیجه یک معماری به واقع سبزه...

آیا نمی‌تونیم حالا که در شهرهای بزرگ‌مون به ساخت توده‌های سیمانی افتادیم، لااقل حضور طبیعت گلدانی رو جدی تر کنیم؟