در بحث از راز گره‌های اسلامی گفتیم که کاربرد گره‌های ما و نمونه‌های مشابه امروزین آن در معماری امروز دنیا خیلی زیاد شده است و حتی گاهی افراط‌گونه این گره‌ها و الگوها به کاربرده می‌شوند. این مساله که به دلیل جذابیت پیچیدگی‌های ذاتی هندسی گره‌های اسلامی است یک فرصت مناسب برای برخورد متفاوت ما با دنیاست. ما میراث‌دار سنتی هستیم که به طور جد امروز در دنیا خواهان دارد و در کنار صادرات آن مجموعه‌ای از فرهنگ و هنر و اندیشه هم صادر می‌شوند. 

پژوهش در باب گره‌های اسلامی و توسعه امروزین آن یکی از مهم‌ترین راه‌بردهای هنری فرهنگی ما خواهد بود که برای دنیای معاصر نیز حرف بسیار دارد. 

در این مرکز تجارت اشراف‌زادگان ایتالیا در چین! ببینید چه طور از الگوهای شبه-اسلامی گره‌سازی در سطح وسیع نماسازی یک برج و به صورت یک پوسته کامل استفاده شده است.

پیش‌تر هم در یانون‌دیزاین از یکی از مهم‌ترین واگشت‌ها و افول‌های تمدنی عصر حاضر یعنی کیفیت بد زندگی و فضای مسکون حرف زده‌بودیم. چند روز پیش با آشنایی صحبت می‌کردم. بنده خدا در یکی از گران‌ترین محله‌های تهران آپارتمانی ۲۰۰ و اندی متری قیمت کرده‌بود تا شاید با فروش یک آپارتمان دربست چهار واحده -آن هم سه کوچه پائین‌تر در همان محل- آن یک واحد کذا را بخرد. چرا که اخیرا زمین مقابل ساخته بود و نمای افق پنجره‌های این خانه چهارطبقه را به سطحی از پنجره‌های بی‌روح مشابه بدل کرده بود. آن بنده خدا بعد از دیدن این خانه جدید لوکس و در عین آن‌که به شدت جذب فضا و طراحی آن شده بود بعد از محاسبه‌ی اندکی متوجه شده بود که با گذشت زمانی اندک زمین مقابل این مجتمع مسکونی نیز خواهد ساخت و .... همان آش و همان کاسه! شهرنشینان امروز مجبورند خود را به زیبایی شناسی جدیدی عادت بدهند، زیبایی شناسی ریتم‌های تکراری شیشه و سنگ و منظره‌های ناخوش‌آیند زندگی خصوصی دیگران، بدون نور کافی، بدون طبیعت، بدون آرامش..... چرا که چیزی نمی‌گذرد و تمام بلوک‌های شهر قد می‌کشند.

نماهای هنگکونگی، نامی‌ست که یانون‌دیزاین برای این منظر این شهرهای جدید برگزیده است. میمو پنتینن، عکاس فنلاندی با سفر به هنگ‌کونگ -که در کمال ناباوری یکی از گران‌ترین شهرهای دنیا هم هست- ما را با تجربه‌ی امروز هنگکونگ مواجه می‌کند. تجربه‌ای که به شدت برای روند رو به انحطاط ما آینده‌نگرانه و درس‌آموز است.... اما صدحیف! چه بسیار عبرت و چه کم‌ند عبرت گیرندگان.... 

شهرهای بزرگ نیاز به تنفس دارند؛ بس که دود و آلودگی تولید کرده‌اند و بر سر خودشان آوار کرده‌اند. برای این کار شهرهای بزرگ نیاز به شش‌های بزرگ هم دارند. شش‌هایی که بتوانند هوای آلوده را در حجم بالا تبدیل به هوای پاک کنند. دی‌اکسید کربن بگیرند و اکسیژن بیرون بدهند. یعنی فرآیند طبیعی که در گیاهان رخ می‌دهد. بنابراین این شش‌های بزرگ باید محدود‌ه‌های عظیم طبیعی و بسترهای عظیم گیاهی باشند.

اما مشکل این‌جاست که شهرهای بزرگ عموما جای کافی برای این طور دست و دل‌بازی‌ها ندارند. آن قدر جا ندارند که حتی انسان‌ها هم در برج‌های چند ده طبقه و در واحدهای کوچک و کوچک‌تر ساکن شده‌اند. بنابراین خیال ایجاد پهنه‌های وسیع گیاهی و پارک‌های بزرگ جنگلی برای شهرهای بزرگ خیالی خام است. گروه دیپلماسی مستقل معماری (IAD) که گروهی فعال در زمینه ایده‌های معمارانه پیش‌رو است، پیش‌نهادی جالب برای پاسخ به این مساله دارد. آن‌ها با طراحی آسمان‌خراشی به واقع وسیع و بزرگ (زیربنایی در حدود ۱۰۰ هزار مترمربع) در میانه بافت شلوغ نیویورک و در کنار ساختمان‌ها متراکم اداری آن، با الگویی متفاوت سعی در ایجاد یک شش طبیعی برای شهر بزرگی نظیر نیویورک دارند. این آسمان‌خراش با وجود این پهنه‌ی وسیع تنها ۲ درصد از هر طبقه‌ی خود را به کاربری‌های معمول نظیر اداری و هتل اختصاص داده است و مابقی عرصه‌ی آن به کاشت فضاهای سبز و بام‌های معلق داده‌شده است. به این ترتیب ۹۸ هزار مترمربع فضای سبز در قلب منهتن نیویورک خواهید داشت.

از ایده‌ی جالب این گروه که بگذریم، واقعا چرا بشر باید برای خودش چنین مشکلاتی را ایجاد کند که نیاز به راه‌حل‌هایی این‌چنین داشته باشد؟

یکی از بناهای جدیدی که به عنوان مصداق کاربری امروزی گره‌های اسلامی در بحث از راز گره‌های اسلامی مطرح شد ساختمان برج دوحه در قطر بود که توسط ژان نوول معمار مشهور فرانسوی طراحی شده است. ژان نوول که پیش‌تر هم با طرحی مبدعانه برای مرکز فرهنگی اعراب سابقه‌ی ذهنی خوبی برای آن‌ها به جا گذاشته بود، این بار نیز با ارائه برخورد متفاوتی با شبکه‌های الگوهای هندسی اسلامی و تداخل هوش‌مندانه آن‌ها با هم به صورت یک پوسته‌ی جدا بر روی بدنه برج توانسته است آفتاب داغ قطر را در بخش‌های لازم از بنا تا حد زیادی مهار کند و در بخش‌های شمالی آن نورگیری بیش‌تری داشته باشد.

فرم نرم و منحنی برج اگر چه در افق بلندمرتبه دوحه در کناره خلیج فارس گم است اما به دلیل تفاوت هندسه آن و نورپردازی متفاوت به خوبی شاخص می‌شود. سرزمین‌های اعراب حاشیه خلیج فارس در دو دهه اخیر بهترین محمل برای به ظهور نشستن ایده‌های گران معماران اروپایی بوده‌است. به دلیل پول بدون صاحبی که معطل افتاده و به دلیل سوداهای دیده شدن و استکبارطلبی ذاتی اعراب خلیج....

از این طراح مدتی پیش در فضای اینترنت ایده لگوهای شیشه‌ای مطرح شد و نمونه‌هایی کوچک هم از ترکیب‌هایی که به دست آورده بود، عرضه شد. در تلاشی متفاوت که گامی به جلو در توسعه این طرح از جناب طراح به حساب می‌آید، توبیاس توستسن با ترکیب ۷۰۰۰ واحد لگوی طراحی شده‌ی شیشه‌ای لوستری برج گونه درست کرده که به نحو سحرآمیزی در ترکیب با نور و شکست‌های آن جلوه می‌کند.

صحبت از تصویرسازی‌های خیالی در فضای منفی ایجادشده از بستر آسمان میان توده‌های ساختمانی که در پست قبل دیدیم، باعث شد تا تصمبم بگیرم این پست رو هم این جا با هم ببینیم. 

نگاه به بالا در میان توده‌های بلند و عظیم ساختمانی در شهرهای بزرگ امروز جهان به نوعی افق عمودی منجر می‌شه. اون‌قدر پرسپکتیو‌های برخی از این ساختمان‌ها تند و انتهاشون ناپیداست که احساس درک افقی جدید این بار به صورت عمودی برای‌ آدم ایجاد می‌شه. شاید باید در طراحی های بلندمرتبه به طور ویژه به این افق عمودی هم توجه کرد.

جشن‌ها و مسابقات بی‌ارزشی در جای‌جای عالم برگزار می‌شه که به جز وجوه احتمالی سنتی و ریشه‌دار در فرهنگ‌های مختلف، نشان از تنوع طلبی و خسته شدن بشر از همه تجربه‌های روتین زندگیه که بی‌تردید نشات گرفته از فقدان اصالت‌های معنوی و دوری از حقیقت آدمی‌ست؛ اصالت‌های معنوی که خستگی و دل‌زدگی در اون‌ها راهی نداره

در این میان اما یک نگاه هنرمندانه می‌تونه حتی از دل چنین آیین‌هایی هم آثاری هنری و متفاوت خلق کنه. مجموعه عکس‌های دیوید اولیت از مسابقه‌ی برج‌های انسانی در اسپانیا در کنار اطلاع‌رسانی خبری خوب از این مراسم به معانی و مفاهیمی دیگر هم ارجاع می‌دن که برای اهل ذوق خالی از بهره نیست...

کریستین ایسلاند در مجموعه تصاویر Honkey Kong با ارائه تصویری سورئال از شهر هنگ‌کنگ تونسته اون رو مانند فضاهای بازی‌های کامپیوتری دوبعدی به مخاطب بشناسونه. مجموعه تصاویر از بالای برج‌های بلند هنگ‌کنگ گرفته شده و در اون‌ها سعی شده ترکیب‌بندی سطوح و خطوط بستر به بهترین نحو ممکن القای بافت شهری کنه.

درسته این تصاویر بیانی غیرواقعی دارند اما به واقع در شهرهای بزرگ دنیا که بخش قابل توجهی از بدنه اجتماع سهم زیادی از روزشون با دیدی از بالا به شهر نگاه می‌کنن شاید هم چندان نباید چنین نگاهی به شهر رو غیرواقع‌گرا تلقی کرد!

غالب برخوردهای درست و حسابی که در آمیختگی طبیعت و معماری می بینیم، چه در یانون‌دیزاین با هم دیده باشیم و چه نه، محصول حضور ریشه‌ای عناصر طبیعی در طرح معماری بودند که می‌شد اون‌ها رو در دو دسته، یا در دسته معماری‌های بومی و سنتی و یا در دسته معماری‌های سبز و متعلق به جنبش‌های سبز در معماری دسته بندی کرد.

اما این برج ساده که حدودا ۸ سال پیش ساخته شده برخوردی متفاوت با مقوله طبیعت داشته اما تونسته به تعاملی قابل تامل میون معماری و طبیعت دست پیدا کنه. منطق برخورد میون این دو عامل در این بنا، همون چیزیه که حتی در ساخت و ساز غیر فنی امروز ما در ایران هم قابل پیاده کردنه. یعنی حضور گلدانی طبیعت در معماری، اما چون تونسته به حجم بالایی طبیعت گلدانی رو به معماری اضافه کنه و البته انتخاب درستی در ترکیب گونه های گیاهی متناسب و جادهی آن‌ها در طرح معماری داشته که نتیجه یک معماری به واقع سبزه...

آیا نمی‌تونیم حالا که در شهرهای بزرگ‌مون به ساخت توده‌های سیمانی افتادیم، لااقل حضور طبیعت گلدانی رو جدی تر کنیم؟

کاربری دقیق این بنا رو متوجه نشدم؛ چه این که در نماهای داخلی‌ش انگار جایی شبیه یک صندوق امانات بانکیه ولی در نماهای بیرونی‌ش حتی گمان این که یک مسکونی یا یک دفتر اداری باشه هم می ره.

چیزی که مجبورم کرد اون رو در یانون‌دیزاین با شما به اشتراک بگذارم، جلوه‌ی عجیبیه که معمار تونسته با استفاده از نور و انعکاس و سطوح متریال‌ها در فضای داخلی این بنا ایجاد کنه و به واقع باید گفت سحرانگیزه و آدم رو سحر می‌کنه.......