بن جانسون بیش از نیم قرن است که معماری را نقاشی می‌کند و با علاقه‌ی عجیب‌ش به جزئیات و فضاهای معماری، تابلوهایی بزرگ را در بازآفرینی آن‌ها اجرا می‌کند. او این توانایی در ترسیم واقع‌گرا از ساخته‌های انسانی را پیش‌تر برای معمارهای معروفی هم‌چون فاستر و چیپرفیلد به کار گرفته است تا بیانی نقاشانه از معماری آن‌ها داشته باشد. جانسون برای هر یک از این تابلوها هم‌راه با تیمی پنج شش نفره چندین ماه وقت صرف می‌کنند و در نهایت آثاری پرنقش و نگار به خصوص از بناهای سنتی  را می‌آفرینند. آثار او بیش‌تر بر رسم دقیق جزئیات معماری و رنگ عناصر تمرکز دارد و تنها نورپردازی‌ها است که گاهی مصنوع بودن کار را فاش می‌کند. به نظر می‌رسد حتی اگر برای مخاطبین یک اثر معماری، تصویر عکاسی شده از آن با نقاشی از بنا تفاوتی نکند، اما یک نقاش علاقه‌مند از هم‌راه شدن با معمار و لمس ذره ذره‌ی بنا لذت خواهد برد. به خصوص شیفته‌گی جانسون در بازآفرینی ساخت‌مان‌های دوران اسلامی اسپانیا کاملا محسوس است.

 

معماری مسجدهای ما؛ چالشی در اصول معماری مسجد اسلامی

مساله‌ی معماری مسجد، مساله‌ای‌ست که در چند روز اخیر، به طور جدی‌تر چند ماه اخیر، و در واقع به واسطه‌ی انقلاب اسلامی در چند سال اخیر جدی‌تر گرفته می‌شد.

این تصویر چه می‌تواند باشد؟

جریانی در میان قشر تحصیل‌کرده معماری در کشور ما وجود دارد که متاثر از آموزه‌های استادانی نظیر پیرنیا و جریاناتی نظیر قطب فنآوری معماری دانشگاه تهران و با مطالعه ترجمه‌هایی از اساتیدی مانند دکتر گلابچی و بلاخره همراه با جو صنعت‌زده امروز کشور ما, تعریف معماری اسلامی یا معماری ایرانی, اصلا بگوییم معماری بومی و فرهنگی را در ابداعات و نوآوری‌های فنی آن خلاصه می‌بینند و با وزن‌دهی به عنصر فن و تکنیک در معماری, به غیر از آن که سایر شوون معماری را کم‌تر بها می‌دهند, در پی ساخت آینده‌ای فن‌محورانه برای معماری بومی هستند. این جریان حتی با خوانش معماری گذشته ایران زمین از دریچه فن و تکنولوژی به گزاره‌هایی در مورد معماری سنتی ایرانی و شاید گاهی اسلامی می‌رسد که کلیه یا حداقل بیشتر تاثیرات احتمالی اندیشه بومی بر تولید آثار معماری را زیر سوال می‌برد.

این نوع نگاه از ابتدا یعنی قبل از آن‌که در ایران این قدر بارور شود, در میان کشورهای متمول عرب منطقه به نوعی وارداتی مستقر شده بود. نتیجه این نوع نگاه -در نوع وارداتی آن- برای کشورهای منطقه عرب ساخت و سازهای غول‌پیکر و عظیم حاشیه خلیج فارس است که محمل آخرین تکنولوژی‌های روز معماری و رکورددار بسیاری از عرصه‌های ساخت و ساز است. جالب این‌جاست که اعراب هم این نوع معماری‌های خود را اسلامی و امتداد سنت اسلام در معماری تلقی می‌کنند! معمار ساختمان مرکزی پارک علم و فنآوری قطر ادعا می‌کند که این ساختمان را بر مبنای فرهنگ اسلامی و با بهره‌گیری از فن‌آوری‌های ساختمانی آینده طراحی کرده است. ساختمانی خوش ساخت و با پهنه‌ی 12 هزارمترمربع که مجموعه‌ای پیچیده از روابط پژوهشی اموزشی را در خود جا داده است.

نامزدهای جایزه‌ی یک میلیون دلاری بنیاد آقاخان ۲۰۱۳، یعنی گرون‌ترین جایزه معماری در پهنه‌ی فرهنگی جهان اسلام که هر سه سال یک‌بار داده می‌شه، معرفی شدند. در میون نامزدهای این دوره قرارگرفتن پروژه‌ی معظم مرمت بازار سنتی شهر تبریز در ایران که توسط تیمی متخصص و با نظارت اساتیدی بزرگ نظیر دکتر فرهاد تهرانی اجرا شده اصلا جای تعجب نداره. اما قرارگرفتن پروژه معماری مسکونی چهارطبقه خانه پلاک ۱ در شهر محلات در کنار پروژه‌هایی بزرگ از جای جای جهان اسلام خیلی قابل توجهه.

یک نکته هم در مورد جایزه آقاخان بگم. بر خلاف تصور خیلی‌ها که اون رو جایزه معماری اسلامی تصور می‌کنن، باید در نظر داشت که بنیاد آقاخان به واسطه‌ی همین طور اعتبارات و جایزه‌ها تفسیر و تعریف خودش رو از معماری اسلامی ارائه داده و در حال جا انداختن همین تعریفه. در یک نگاه کمی بدون پیش‌داوری و جانب‌داری باید گفت جایزه آقاخان بیشتر جایزه معماری مرتبط با سنت در پهنه‌ی فرهنگی جهان مسلمانانه. عمده اصول و ضوابط و نگاه حاکم بر این بنیاد در پی سنت‌های معماری مسلمانانه و افزوده کلمه «اسلامی» به معماری رو در معماری مستخرج از سنت‌های معماری مسلمانان به کار می‌برند. خلاصه اشتباه نکنیم :)

خانه؛ ظرف ترفیع ذکر الهی

یانون‌دیزاین - یحیی نوریان (کارشناس ارشد معماری؛ دانش‌گاه تربیت مدرس)

———-

یزدی‌بندی‌های ایرانی یکی از ارکان معماری سنتی ما هستند که اگرچه تزئیناتی به حساب میان اما رفتارهای سازه‌ای هم داشتند. یزدی‌بندی‌ها عبارتند از هندسه‌هایی پیچیده که سطوح ساده داخلی طاق‌ها رو به تقسیم‌بندی‌های کوچک‌تر تا چشمه طاق‌ می‌رسوندن و با برهشتگی‌های حساب‌شده از سادگی و یک‌نواختی فضای داخل می‌کاستند و شاید تاثیرات خوبی هم بر انعکاس‌های صوتی و نوری در فضای زیر طاق داشتند.

با دیدن این طرح شگفت‌آور استودیو هرزوگ و دمورن برای آسمانه مجموعه کنوانسیون در بازل سوئیس ناخودآگاه یزدی‌بندی‌های ایرانی مقابل چشم آدم میاد. چه میراثی که داریم و چه اقتباس‌ها که می تونستیم و می تونیم داعیه‌دار اون‌ها در معماری امروز باشیم و حیف .......

چند روز پیش جوانی آمده بود دفتر ما تا در مورد مسکن اسلامی کمی گپ بزنیم. دنبال یک راه‌کار برای برون رفت از وضعیت فعلی مسکن در ایران و رسیدن به الگوی مسکن اسلامی و یا حداقل گامی نزدیک‌شدن به اون بود. اتفاقا تو بحث‌هاش صحبت از حضور طبیعت و گیاهان در خانه و تراس و فضای سبز و بام سبز و ... داشت. از ما قبول نمی‌کرد که می‌گفتیم مشکل مسکن امروز ما در کنار همه چالش‌های اقتصادی و فنی، مشکلی فرهنگیه که هنوز کیفیت رو در مقابل کمیت درست فهم نکرده و به بهانه کمیت‌ها کیفیت‌ها رو تلف می‌کنه. و در نتیجه به زمین به مثابه سرمایه و به ساخت به مثابه فرصت برای چندبرابرکردن سرمایه نگاه می‌کنه و در این نگاه یک وجب فضای مسکون هم یک‌وجبه.

در طرح این خانه آپارتمانی در توکیو -که یکی از شهرهای شلوغ و باتراکم بالای جمعیتیه که اتفاقا کمبود زمین فراوون هم داره- به خوبی مشاهده می‌شه که فرهنگ چه میزان می‌تونه در موضوع مسکن موثر باشه. در شهری مثل توکیو با اون تراکم و نیاز بالای مسکن چه طور کسی به خودش اجازه می‌ده در قطعه زمینی به این کوچکی خانه‌ای این میزان سبز و بهره‌بردار از فضاهای باز و سبز طراحی کنه و بسازه.

مصلی تهران؛ نمونه امروزین معماری اسلامی؟

یانون‌دیزاین - صائب کفایتی (دانش‌جوی کارشناس معماری؛ دانش‌گاه هنر)
———-

نویسنده در این یادداشت به تقارن برگزاری آزمایشی نماز جمعه تهران، به معرفی و بررسی برخی ویژگی‌های معماری مصلی تهران می‌پردازد و پس از بیان ویژگی‌های متعدد، به دلیل حضور قدرت‌مند موتیف‌های معماری اسلامی و برگرفته از سنت معماری جهان اسلام در طرح معماری مصلی تهران و با نظر به فن‌آوری‌های امروزین ساخت در مصلی تهران، معماری مصلی تهران را به عنوان نمونه‌ی کاملی از معماری اسلامی معاصر معرفی می‌نماید؛ ادعایی که بسیار جای بحث و بررسی فراوان دارد. به راستی آیا می‌توان طرح معماری مصلی تهران را نمونه کامل معماری معاصر اسلامی دانست؟ یانون‌دیزاین از شما می‌خواهد که به بهانه‌ی این تقارن زمانی و به بهانه‌ی این یادداشت که به معرفی طرح مذکور می‌پردازد پیرامون این پرسش با هم حرف بزنیم.