برنارد چومی یک غرفه شیشه‌ای مشهور دارد که در سال ۱۹۹۰ در حاشیه یک نمایش‌گاه هلندی طراحی و اجرا می‌کند. این غرفه شیشه‌ای رها شده حالا به دست استودیو هلندی شیفت با نگاهی نو بازسازی شده است که فارغ از نتیجه و جذابیت احتمالی آن برای برخی، اختلاف نگاه مورد نظر قابل توجه و دقت است. ارزش‌های نهفته در یک بنای شیشه‌ای شفاف که خوانشی متعادل و شفاف از پیرامون خود برای مخاطب دارد و خود نیز برای مخاطب به نهایت شفافیت و صداقت رخ‌نمایی می‌کند حالا به ارزش‌هایی دیگر تبدیل شده‌است که علاوه بر خوانش‌هایی خاص از محیط یک تضارب آرا و چندصدایی در برداشت را نیز در پی دارد. 

پوشش جدید غرفه شیشه‌ای چومی، با مبهمی و محو فضای پیرامون -به دلیل استفاده از شیشه غیرشفاف- بر فهم مبهم معاصر تاکید دارد. با رنگ‌بندی متفاوت و مدام در حال تغییرش با عدم امکان فهم مشترک و شفاف از واقعیت و صدالبته با مالیخولیای رنگی که برای مخاطب می‌سازد، بر گیجی و گنگی دنیای معاصر اصرار دارد. این فاصله فهم واقعیت میان نسل ما و یک نسل قبل است..... جهان با سرعتی عجیب به سمت انکار می‌رود و تنها یک شکست در این شیشه‌های رنگی مبهم می‌تواند ما را از خواب بیدار کند.

ساختمان ABC در سئول، نمونه یک کاربرد معاصر موفق و البته ساده از آجرست. طراحان معمار وایز با استفاده از آجر خاکستری‌ رنگ اگرچه روحیه سنتی آجر را از آن گرفته‌اند اما کماکان ارزش‌های بافت آجر در بنا حفظ شده است. خشکه‌چینی آجر امکان ساخت جداره‌های شفاف را فراهم کرده است که تنه به شباک‌های منطقه خاورمیانه و ایران می‌زند و لغزش سطوح آجری روی هم از ناجوری و دل‌زدگی بافت آجر کاسته است.

ساختمان ABC با زیربنایی ۱۶۳ متری بر بستری با شیب تند و در نزدیکی یک سایت تاریخی در سئول واقع است.

ضرورت یا فرصت!؟

نقد معماری حرم امام خمینی (ره)

یانون‌دیزاین - یحیی نوریان (کارشناسی ارشد معماری؛ دانشگاه تربیت مدرس)

———-

ساختمان جدید حرم امام خمینی (ره) ۱۴ خرداد با حضور مردم افتتاح شد. از انتشار اولین تصاویر رسانه‌ای از کالبد حرم تا ورود مردم به حرم یک هفته‌ای انتقادات و گفت‌گوهای رسانه‌ای متفاوتی پیرامون این ساخت و ساز جدید ایراد شده بود که هیچ کدام مسؤولان مربوطه را مجاب نکرد. دست آخر مسؤول مستقیم قضیه با حضور در بخش گزارش خبری شبکه دو با دفاع کامل از تصمیمات و معماری حرم آن را معماری ایرانی-اسلامی درخور امام و انقلاب دانست که به هیچ وجه صفات مسرفانه زیبنده آن نیست و حتی در نسبت با معماری آن، به شهادت متخصصان هزینه‌هایی نصف هزینه عرف را در پی داشته است. و این یعنی صرفه‌جویی زاهدانه در ساخت حرم امام!

معماری ایرانی اسلامی!

این کلمات چماقی بود که مسئولان امر تقریبا هر منتقدی را با آن شتم و از صحنه بیرون کردند. فارغ از این که کمتر منتقدی انتقاد خود را معطوف به این ادعا کرده بود و انتقادات بر روی حرکت مسرفانه و تجملاتی حرم امام در ساخت و ساز آن تاکید داشتند. اگرچه مسئولان امر به شیوه‌های مرسوم بدون توجه به این انتقادات در فرافکنی‌های خود حتی تمام مجموعه شهرآفتاب و سازمان‌های خدماتی تاسیس شده را موضوع بحث منتقدین جلوه دادند و منتقدین را به مخالفت با خدمت‌گزاری به مردم و احترام به امام متهم کردند اما از آن‌جا که عمده توجه مخالفین و منتقدین به معماری بخش آرام‌گاه امام و تجمل آن بود و در جواب نیز مسئولین با ادعای ایرانی اسلامی -این ادعای همیشه‌گی مستعمل این روزها- دهان منتقدین را بستند، در این یادداشت سعی داریم بررسی کنیم که این صفت‌ها و ادعاها تا چه میزان با واقعیت معماری حرم امام خمینی (ره) تطبیق دارد!؟

پس طبعا این یادداشت یک یادداشت فنی و نه سیاسی‌ست که تنها به گوشه‌ای از مسائل فنی می‌پردازد و نه حتی همه نقد فنی ممکن بر این بنا، و اگر کسی مایل است از منظری فرهنگی- دینی و یا سیاسی‌تر به مساله نگاه کند کافی‌ست مجموعه انتقادات این روزها را مرور کند و یا در اشاره قدرت‌مند رهبری در سخن‌رانی روز ۱۴ خرداد دقت کند.

ایست‌گاه‌های اتوبوس شهری با تکرارشان در بافت شهری گاهی هویت‌سازتر از هر عنصر دیگری در شهرهای نوین عمل می‌کنند. همین مساله طراحی ایست‌گاه‌های اتوبوسی را یکی از جذاب‌ترین صورت‌مساله‌های به ظاهر ساده اما پیچیده در صنف طراحان معمار کرده است. متاسفانه در شهرهای بزرگ ما این مهم اصلا مورد توجه نیست و هر ابداع بی‌هویتی -که غالبا هم از حداقل نوآوری طراحی و فنی برخوردارند- به عنوان ایست‌گاه‌ اتوبوس ساخته می‌شود. اما می‌شود عادات را به هم زد و ایست‌گاه‌های اتوبوسی را به نمادهای مهمی در شهر بدل کرد.

آیا برای معماری پایدار و داشتن بنایی با مصرف بهینهﻯ انرژی ناچار به استفاده از تکنولوژی هستیم؟

در سال ۲۰۰۳ یک مرکز هنرهای درمانی چینی در ایالت ارگان ایالات متحده ساخته شد. در طراحی و ساخت این مرکز از راﻩکارهای سنتی برای رسیدن به یک معماری پایدار استفاده شده؛ به عنوان مثال ضخامت دیوارها زیاد است، و مقاومت حرارتی بالایی دارند؛ و در ساخت آنﻫﺎ از مصالح بومی و طبیعی مانند گل و برادهﻯ چوب استفاده شده  است.

با استفاده از راﻩکارهای اصطلاحا غیر فعال در زمینهﻯ تنظیم شرایط محیطی، این مرکز درمانی از نظر مصرف انرژی به یک بنای بهینه تبدیل شده است.

تیم‌بوکتو شهری علمی و حوزوی در مالی‌ست که قرن‌هاست فعالیت علمی در آن جریان دارد. از مشاور افریقایی دی‌اچ‌کا خواسته شده است تا مرکز علمی فرهنگی احمدبابا را به منظور گردآوری میراث علمی این پای‌گاه قدیمی طراحی کند. مشاور در عین آن‌که با یک صورت مساله بسیار جدید و فضاهایی کاملا نو و امروزی روبه‌رو بوده است درنظر داشته تا فرهنگ بومی، موتیف‌ها و دست‌آخر معماری بومی منطقه را در طرح خود لحاظ کند. طرح نهایی ترکیب جالب و هم‌نشینی راحت چند توده ساختمانی سنتی و نو با استفاده از مصالحی عرفی در منطقه است که جریان هوای طبیعی و نور و سایر مولفه‌های معماری سنتی منطقه را در خود دارد. به جز موتیف‌های بومی، موتیف‌های اسلامی نظیر گره‌های هندسی اسلامی نیز علاوه بر هویت‌بخشی به بنا، نقش‌هایی کارکردی در مجموعه پیدا کرده‌اند و به صورت سایه‌اندازهایی بر روی سطوح نورگذر تعریف شده‌اند. سادگی و نوآوری اصلا مخالف یک‌دیگر نیستند.

متاسفانه بنای مرقد امام خمینی (ره) ساخته شد. بنایی پرکار با معماری التقاطی سراسر مزورانه‌ای که تنها برای اثبات قدرت و مکنت مالی عده‌ای خاص مناسب است. طرح بنا گویا از اتود اولیه دکتر محمد تهرانی( و یا توسط پروزیر مویدعهد) شروع شده است که به فرمایش تا به این جا رسیده است. اسف‌ناک آن‌که مسئول سازنده جرات می‌کند و در برنامه زنده تلویزیونی از اصالت ایرانی-اسلامی!، از سادگی!، از عظمت الاهی! و از مشاوره طراحان برجسته! و حتی‌تر از هزینه‌های -به نسبت بنا- اندک! آن صحبت می‌کند. 

بنای قبلی مرقد امام که به صورت پیش‌ساخته و در فاصله زمانی اندک بنا شده بود الگویی کامل از معماری اسلامی انقلاب ما بود. معماری‌ که نه ارزش خود را در تکرار پرخرج فرم‌های سنتی که در سودمندی و کارایی و البته زیبایی بومی جست‌جو می‌کرد. خلوص و سادگی آن بنا اصلا مترادف شخصیت امام بود. اما بنای جدید در عین این که به مسیر صدبار تجربه شده بناهای التقاطی و بی‌هویت مذهبی حکومت‌های ثروت‌مند مذهبی تاریخ رفته است از منظر منطقی و فرم‌پردازی و زیبایی نیز یک ناقص‌الخلقه نامحترم است و به واسطه قدرت فرم‌های بدعت‌شده‌اش کم‌تر نسبتی حتی با معماری تاریخ‌گرای اسلامی دارد و بیش‌تر تنه به کاخ‌های مسرفانه اعراب خلیج می‌زند.... و صد اسف که این هیکل ناجور مسرفانه باید بر قبر امام خوبی‌ها باشد. نقطه عطف توجیهات سخیف، فرم خیمه‌های ناجور بنا است که گفته خواهد شد به نشانه خیمه عبادت ساده موسای نبی(ع) ساخته شده است که از حصیر خرما بود و موسی زیرسایه‌بان کوتاه آن به نماز مشغول بود.

هنر معماری این‌جاست که قدرت خود را پیدا می‌کند. معماری پوستر گرافیک یا فیلم سینمایی نیست که بشود سانسورش‌ کرد یا بعد از اندی از منظر چشم‌ها کنار برود. معماری عصاره تمدن‌ها و بستر تجسم یافتن ارزش‌های یک تمدن است و ما متاسفانه عنان این تجسم ارزش‌های‌مان را به دست بد کسانی داده‌ایم.

پیچیده‌گی زمینه ایجاد الگوواره‌هاست و الگوواره‌ها براساس برخی نظریات قابل توجه‌تر هنری، محمل درک زیبایی هستند. ذهن ما در پس پیچیده‌گی برای خود تصویرها و الگوهایی می‌سازد یعنی در میان پیچیده‌گی‌ها آشنایی‌هایی پیدا می‌کند. توصیف همان چیزی که در نگاره‌ها و تزئینات پیچیده هنر اسلامی پیدا می‌شود. البته این توصیف کامل همه چیزی نیست که رخ می‌دهد بل‌که توصیف بخش مادی و جسمی چیزی‌ست که طبعا لایه‌های وجودی متعدد دیگری نیز دارد.

همیشه این پیچیده‌گی نیاز نیست محصول هندسه‌های پیچیده باشد. طراحان گروه پوسکو به کمک یک شبکه‌ی هندسی ساده و تنها با بهره‌گرفتن از عمق فضایی به پبچیده‌گی ظرفیت‌سازی در طراحی این غرفه محیط زیستی رسیده‌اند. این‌جا ناظرهای مختلف درک‌های جدید و الگوواری از فضا پیدا می‌کنند.

جداره‌های شفاف کلیسای تورن‌کورن، در کنار سازه‌ی چوبی و ابعاد کوچک آن، توانست خود را در امتداد درختان جنگل جای دهد و مرز دقیقی را میان کلیسا و طبیعت پیرامون ایجاد نکند. این ویژه‌گی‌ها تورن‌کورن را به مکانی محبوب برای بازدیدکننده‌ها تبدیل کرد و تاکنون جوایز فراوانی را در عرصه‌ی معماری نصیب آن کرده است. تورن‌کورن اگرچه با ۱۵ متر ارتفاع به صورت کلی شبیه به سایر کلیساهاست، اما فضای داخلی آن تفاوت آشکاری با کلیساهای شلوغ معمول دارد و ابعاد آن انسانی‌تر شده است. این ویژه‌گی که شاید به سبب محدودیت سازه‌ای و اصرار بر استفاده از چوب‌های کوچک قابل حمل توسط سازنده‌گان ایجاد شده است، فضای داخلی آن را دوست‌داشتنی‌تر کرده و شاید علت مهمی برای محبوبیت آن به حساب بیاید.