درست است که ناهنجاری‌های اجتماعی بد است اما گاهی هنرمندان حرف‌هایی شکسته در گلو دارند که به هیچ وجه بستر لازم برای طرح آن‌ها به طور رسمی نیست. گاهی هم خود حرف‌ها طوری هستند که قالب‌شان نوعی ناهنجاری اجتماعی است. باید بین این طور ناهنجاری‌ها که اتفاقا هنجارساز است با یک ناهنجاری مخرب فرق قائل شویم.

گرافیتی‌ها و هنرهای خیابانی -نه همیشه اما گاهی- این طور هستند. حرف‌هایی که تنها در بستر یک به ظاهر ناهنجاری اجتماعی قابلیت بیان دارند... اگرچه خیلی از هنرهای خیابانی امروز به جای آن که حرفی ناگفتنی باشند بازی‌های کودکانه فرم هستند اما هنوز هم این قالب قابلیت‌های فراونی دارد که کم‌تر به آن توجه شده و کشف شده است. برد داونی یکی از هنرمندان پرکار هنرهای خیابانی ست که گه‌گاهی در میان کارهایش حرف‌های جالبی هم پیدا می‌شود.

یکی از مهم‌ترین توجهاتی که در توسعه‌های بافت‌ها و مناطق مسکونی جدید باید وجود داشته باشد، شکل‌گیری بافت انسانی و معطوف به زندگی پویاست. یعنی مجموعه طراحی‌ها منجر به شکل‌گیری کالبدی نشود که بیگانه با انسان باشد. این مهم در سده اخیر به واسطه‌ی ظهور مجراهای شهری مانند خیابان‌ها و اتوبان‌ها که ناگزیر با تناسبات و قامت و رفتار اتومبیل‌ها تعریف می‌شوند خیلی سخت در سطح کلان قابل حصول است. مثلا وقتی یک اتوبان بزرگ ساخته می‌شود یا یک میدان وسیع ترافیکی دیگر نمی‌توان انتظار داشت بافت انسانی شکل بگیرد. اما در مورد بافت‌های انسانی نظیر شهرک‌سازی‌ها و شهرسازی‌های جدید یا در مورد اتوبان‌هایی که در دل بافت‌های مسکونی عبور می‌کنند چه؟ آیا این انتظار زیادی‌ست که توجه به مقام شامخ انسان و تاثیرپذیری او از کالبد زندگی‌ش را مطالبه کنیم! به شخصه در سالیان اخیر تلاش -حتی تلاش- جدی در این رابطه ندیده‌ام.

برخی طرح‌های مسکن مهر با تمام نقاط قوت و ارزشی که داشتند به صورت شهرک‌سازی‌هایی بی‌هویت در دل بیابان و آن هم به صورت چهارطبقه‌هایی تیپ در بستر باز زمین خدا ساخته شده‌اند. به واقع به عقل و تدبیر مسئولین و طراحان چنین پروژه‌هایی باید شک برد و به انصاف و تقواشان دو چندان که هیچ‌گاه برای خودشان چنان نمی‌پسندند که برای مردم پسندیدند. در توسعه‌های درون شهری نیز هیچ توجهی به مردم نمی‌شود. مثلا موفق‌ترین پروژه‌ی ادعایی سال‌های اخیر یعنی اتوبان صدر دقیقا از مرکز محله روستاهای مهمی از مجموعه شمیرانات گذشت و مسجد و حمام و مرکز محله‌هایی را تخریب کرد. بعدتر هم که در اقدامی عجیب روی خانه‌های مردم دوطبقه شد!

نمونه زیر یک طراحی مجتمع مسکونی ست که به یک بافت شبه روستایی دست پیدا کرده است.... چه می‌شد اگر مساکن مهر ما و توسعه‌های محلات ما هم به این سمت می‌رفت؟ به سمت اصیل خودمان... 

ما هم در ایران و مثلا در شهر تهران بارها از زمان شهرداری احمدی‌نژاد -که شروع کننده بود- تا همین دوران اخیر، تلاش کرده‌ایم تا برای ترویج کتاب‌خوانی عمومی به تعبیه کتاب‌خانه‌های عمومی یا تهیه بسترهای عرضه‌ی کتاب ارزان یا کتاب‌های مناسب تاکسی و اتوبوس خوانی دست بزنیم. اما چرا عموما این کارها با عدم توفیق روبه‌رو بوده‌اند؟

شاید یکی از دلایل عدم توفیق این گونه حرکت‌ها، عادی شدن کتاب و عرضه بی‌رویه آن در جامعه ما باشد. وقتی فلان ارگان به بهانه‌ای مناسبتی هزاران جلد از کتابی خاص -که منجر به چاپ چندمی شدن آن کتاب هم می‌شود- را به بدترین نحو ممکن و بدون شان خاصی در بین اقشار نامرتبط با موضوع پخش می‌کند و گاهی حتی شعارها و سلیقه‌ها و تبلیغات خود را به آن اضافه می‌کند لاجرم باید قبول کنیم کم‌کم این گونه مسائل برای مردم جذابیت نداشته باشند. یا مثلا مروری کنید بر عرضه‌های شبه‌فرهنگی شهرداری تهران در سال‌های اخیر و ببینید بیشتر در پی عرضه فرهنگی بوده است یا در پی تبلیغ خودش و مدیرانش در پوسته فرهنگ.... بگذریم که همین میزان را هم این روزها به حساب انتخابات می‌گذارند، در حالی که درد، درد امروز و دیروز و بی‌گمان فرداهاست.

شاید این چنین معضل و دغدغه ای بوده باشد که به طراحان کتاب‌خانه‌های کوچک مجانی شهر نیویورک ایده داده است تا این کتاب‌خانه‌ها را به شکل و رفتار یک شهر فرنگ طراحی کنند و در سطح شهر نصب کنند! این شهر فرنگ‌ها به خوبی مخاطب را کنجکاو می‌کنند تا از سوراخ چشمی آن‌ها به داخل نگاه کند و با دیدن حاشیه و عنوان کتاب‌ها چه بسا که هوس کند و با خم شدن و داخل شدن در فضای زیر شهر فرنگ به دنیای کوچک کتاب‌ها وارد شود!

فیلم‌های چندگانه جنگ ستارگان بیش از آن که به نگاه متفاوت و اسطوره‌ای حماسی‌شان به موضوع فضا و آینده فضایی بشر مشهور باشند به دلیل جلوه‌های ویژه‌ی میدانی و دکورسازی بسیار بزرگ و متهورانه‌شان -در تناسب با زمان خودشان- معروف هستند.

حالا بعد از گذشت سال‌ها حالا تهیه‌کننده سینمایی رادیمارتینو در سفری یک‌ماهه که به جنوب تونس داشته است از سایت تخریب‌شده و رهاشده‌ی دکور فیلم جنگ ستارگان تصاویری را منتشر کرده است که جلوه‌ای متفاوت از ارزش‌های این اثر سینمایی را نشان می‌دهد. دکور جنگ ستارگان با وجود آن‌که محصول دهه‌های اخیر است به شدت در پس تخریب‌های طبیعی حال و هوایی اسطوره‌ای باستانی پیدا کرده است و همانند یک سایت باستان‌شناسی دست نخورده است.

رادیمارتینو نام این مجموعه عکس را گذاشته است: دیگر ستاره‌ای نیست....

اخیرا در مرور معماری‌های سایت‌های باستانی نمونه‌های جالب و شورانگیزی از معماری می‌بینم. معماری‌هایی خلاصه و هم‌ساز با بافت باستانی و قدیمی. معماری منظر این گونه سایت‌‌ها، معمولا ترکیبی خوب از تنوع متریال معماری و تنوع‌های فضایی ست که به مدد بهره‌برداری از ظرفیت‌های کم‌تر دیده شده ترکیب متریال‌ها به دست آمده اند. توفیق این طراحی‌ها در ایجاد کم‌ترین عوارض مصنوعی و حفظ اصالت‌های سایت در عین پاسخ‌گویی به نیازهای عمل‌کردی و هویتی میراثی است. 

مرز بین فضاهای داخلی و خارجی در زندگی ما آدم‌ها خیلی وقت‌ها با عناصر موجود در آن‌ها و روابطی که با ما برقرار می‌کنند مشخص می‌شود. مثلا هیچ وقت انتظار یک صندلی راحتی با پوششی چرمی را در یک پارک عمومی دارید؟ 

یوست گودریان طراحی هلندی با پوشش یک صندلی بتنی پارک به وسیله‌ی چرم کوبیده‌شده به این پارادوکس ذهنی جامعه عمل پوشانده است. 

سایت فرودگاه‌های بزرگ معمولا خیلی متنوع و قدرت‌مند و جذابه. و چون در لحظه فرود و صعود هواپیما هم توسط مسافرین درک می‌شه طراح‌ها لازمه به تصویر ذهنی که در ذهن مخاطب می‌سازن توجه کنن. این تنوع و جذابیت به دلیل تنوع ساخته‌های بشری در اون‌ها و ابعاد نامتعارف سازه‌های فرودگاهی و ترکیب‌های پیچیده‌ای که به دلیل روابط خاص فرودگاهی که بین اون‌ها حاکمه هست.

تصاویر زیر توسط جفری میلستین از بالا از یکی از مهم‌ترین فرودگاه‌های بین‌المللی و مشهور دنیا یعنی فرودگاه عظیم جان اف کندی نیویورک گرفته شده

طراحی یک مدول هوش‌مندانه و ترکیب‌های ممکن اون می‌تونه دست طراح رو برای ساخت فضاهایی وسیع با تنوع بالای فضایی و کاربردی باز کنه. در واقع طراح با صزف وقت کافی برای طراحی مدول و مطالعه و امکان‌سنجی لازم پیرامون قابلیت‌های مدول در استقرار و ترکیب و .... تا حتی در تصویرسازی و الگوهایی که مدول به لحاظ بصری منجر به خلق اون‌ها می‌شه،  در مرحله خلق فضای غرفه با دستی باز و به صورت دست آزاد می‌تونه فضا اتود کنه! :)

در این غرفه طراحان با طراحی مدول کوزه‌هایی هندسی از گل رس که امکان ترکیب و استقرار ساده اما متنوعی هم دارن تونستن فضایی متفاوت و عمل‌کردی و در تناسب با بافت طبیعت ایجاد کنن. انگار می‌کنی که در بین هزاران گلدون گیر اوفتادی!

در طراحی در سایت‌های باستان‌شناسی نوعی ترس از دخل و تصرف نامربوط در سایت معمولا به دست‌روی‌دست گذاشتن و طراحی نکردن منجر می‌شه که به نوعی پاک‌کردن صورت مساله‌ی طراحیه. به شخصه در روزهای اخیر چند سایت باستان‌شناسانه‌ رو دیدم که دچار همین معضل بودند. در حالی که اتفاقا منظرسازی چنین سایت‌هایی به دلیل مراجع تخصصی و توریستی و استفاده مدام از سایت امری ضروریه. منظرسازی خوب در سایت‌های باستان‌شناسانه رو چنین کار‌هایی می دونم. منظرسازی‌هایی که به جای افزودن عوارض و توده‌هایی جدید بر بستر تنها به تغییر شکل بستر زمین به قدر حاجت و رفع نیاز بسنده می‌کنن و محصول کار چیزی شبیه پلانیمتری‌های باستان‌شناسانه ست.

در این کار علاوه بر این ارزش طراحانه در ساخت هم با ساخت خشک و تمیز از قطعات سنگ بستر روبه‌رو هستیم که ارزش کار رو دوچندان می‌کنه

هنرمند آرزانتینی، ادواردو کویمبرا که دارای تحصیلات معماری و هنریه و سعی در ارائه کارهای میان‌رشته‌ای داره، با ساخت این صفحات تلفیقی در ضمن تجربه تداخل فضای داخل و خارج در معماری منظر، تلاش کرده تا آسمان رو به روی زمین بیاره. حرکت در بین صفحاتی از شیشه و آینه و بازنمودی از آبی آسمان به طراحی فضای شهری متفاوتی انجامیده که در میان حرکت و سکون و نور و انعکاس معنی می‌شه.