وقتی طراحی یک سایت بزرگ در معماری در دستور کار طراح قرار می‌گیرد، خیلی وقت‌ها عواملی نظیر قیمت زمین، مشکلات ساخت و ساز، مدیریت کارگاه، آینده‌نگری و از همه -به زعم من- مهم‌تر، فرهنگ موجب آن می‌شوند که سودای ساختن هرچه بیشتر وجود داشته باشد. ساختن هرچه بیشتر عموما با عدم اختصاص عرصه‌ی زمین به شهر و نوعی تفکر شخصی‌سازی ویژه هم‌راه است.

متاسفانه در ایران این نگاه نه تنها در مالکان خصوصی زمین که در ساخت‌وساز بخش دولتی هم حاکم است. چه بسیار اداراتی که با وجود عرصه زیاد فضای سبز و باز تنها به بهانه‌هایی نظیر امنیت و .... محدوده‌ی اداره خود را حصارکشی کرده اند و عملا با قدرتی عجیب خود را از مردم و شهر جدا کرده‌اند؛ تقریبا همه ادارات و سیستم‌های دولتی ما!

بنایی با ساخت بومی در منطقه‌ای محروم از کشور مالی. این دبستان علاوه بر استفاده‌ی مناسب از مصالح بومی و هم‌چنین بهره‌مندی از روشهای بهبودیافته‌ی سنتی در ساخت، ویژگی قابل توجه دیگری نیز دارد؛ در دوره‌ی ساخت این بنا علاوه بر کارگران محلی، دانش‌آموزان و معلمان نیز دست به کار شدهاند و قسمت‌هایی از بنا را ساخته‌اند.

شاید بارها در یانون‌دیزاین درباره ی اردوهای جهادی و پروسه‌ی ساخت‌وساز در مناطق محروم صحبت شده باشد اما آن چیزی که به نظر در اردوهای جهادی مورد غفلت واقع می‌شود، عدم بهره‌گیری و مشارکت اهالی مناطق در ساخت‌وساز است. این فقدان علاوه بر مشکلات فرهنگی که برای این مناطق به هم‌راه می‌آورد باعث عدم ارتقای دانش و توان اهالی برای پشتیبانی، تعمیر و نگهداری‌های آینده‌ی بنا هم می‌شود.

یکی دیگر از پروژه‌های جالبی که در نامزدی جایزه معماری آقاخان ۲۰۱۳ مطرح شد، ساختمان استودیو انیمیشن کانتانا در تایلند بود که توسط استودیو معماری «پروژه‌ی بانگکوک» طراحی و ساخته شده است. معماران در این پروژه با الگوی نوآورانه‌ای از چینش و ترکیب آجر و ترکیب‌بندی حجمی توده - صفحات حجیم و بلند متقاطع ساختمانی متفاوت و امروزی اما با سیاق و حال و هوای معماری سنتی ارائه داده‌اند. 

بسیاری از بناهای شخصی و دولتی حتی در شهرهای بزرگ دنیای امروز هم هنوز استانداردهای مربوط به معلولین همراه نشده‌اند و اساسا در مورد بسیاری ساختمان‌های شخصی شاید هیچ‌گاه الزام و علاقه‌ای هم به این تطبیق به وجود نیاید. اما اگر نیاز به تطبیق بعد از ساخت بنا به وجود آمد چه باید کرد؟ طراح صنعتی چان‌ون‌جی در این اتود سعی کرده است تا افزونه‌ای بر معماری طراحی کند تا بر ساختار یک پله‌ی ساخته شده یک رمپ معلول بالقوه سوار شود و در مواقع مورد نیاز این رمپ با فشار یک پدال پایی شکل بگیرد.

در نگاه اول طرحی خوب و کارا و تلاشی طراحانه به سمت رفع یک نیاز جدی ست. 

معمار ژاپنی، کنگو کوما در یکی از آخرین پروژه‌هایی  که در ماه‌های اخیر ارائه داده، این مدرسه‌ی ابتدایی را با ترکیبی هوش‌مندانه از سنت‌های معماری ژاپنی و ره‌یافته‌های فن‌آورانه معاصر در شمال غربی توکیو طراحی کرده و ساخته است. ساختار اصلی مدرسه ابتدایی دانشگاه تیکیو از یک ردیف ۱۲ تایی کلاس درس تشکیل شده است که در برابر ردیفی از فضاهای تراس دار نیمه‌باز شکل گرفته است. مانند برخی تجربه‌های پیشین کوما، بنای سه طبقه مدرسه با شبکه‌ای از الوارهای از چوب درخت سرو با ریتمی مشخص پوشش داده شده است که در سنت ژاپنی به عناصر عمودی و افقی این شبکه به ترتیب  «رنجی» و «یاماتوباری» نام گرفته اند. ترکیب شبکه‌ی فلزی تشکیل دهنده‌ی سقف با همین سطوح چوبی عمده نوآوری استودیوی کوما در استفاده از متریال‌های معاصر در این بناست.

یکی از کارهای ویژه‌ای که در لیست‌ نامزدهای جایزه‌ی آقاخان ۲۰۱۳ معرفی شده بازسازی این کلنی روستایی در یکی از جزایر اندونزیه. به شخصه این پروژه رو و تلاش قابل‌تقدیرش برای نوآوری در عین حفظ هویت در ساخت دوباره‌ی سازه‌های سنتی و بومی منطقه و ایجاد کالبدی یک دست و باهویت رو دوست داشتم. 

دورنمای باشکوهی داره این روستای کوچک....

نامزدهای جایزه‌ی یک میلیون دلاری بنیاد آقاخان ۲۰۱۳، یعنی گرون‌ترین جایزه معماری در پهنه‌ی فرهنگی جهان اسلام که هر سه سال یک‌بار داده می‌شه، معرفی شدند. در میون نامزدهای این دوره قرارگرفتن پروژه‌ی معظم مرمت بازار سنتی شهر تبریز در ایران که توسط تیمی متخصص و با نظارت اساتیدی بزرگ نظیر دکتر فرهاد تهرانی اجرا شده اصلا جای تعجب نداره. اما قرارگرفتن پروژه معماری مسکونی چهارطبقه خانه پلاک ۱ در شهر محلات در کنار پروژه‌هایی بزرگ از جای جای جهان اسلام خیلی قابل توجهه.

یک نکته هم در مورد جایزه آقاخان بگم. بر خلاف تصور خیلی‌ها که اون رو جایزه معماری اسلامی تصور می‌کنن، باید در نظر داشت که بنیاد آقاخان به واسطه‌ی همین طور اعتبارات و جایزه‌ها تفسیر و تعریف خودش رو از معماری اسلامی ارائه داده و در حال جا انداختن همین تعریفه. در یک نگاه کمی بدون پیش‌داوری و جانب‌داری باید گفت جایزه آقاخان بیشتر جایزه معماری مرتبط با سنت در پهنه‌ی فرهنگی جهان مسلمانانه. عمده اصول و ضوابط و نگاه حاکم بر این بنیاد در پی سنت‌های معماری مسلمانانه و افزوده کلمه «اسلامی» به معماری رو در معماری مستخرج از سنت‌های معماری مسلمانان به کار می‌برند. خلاصه اشتباه نکنیم :)

همیشه دوست داشتم یک هوموبیل یعنی یک خانه‌ی ماشینی داشته باشم. به نظرم اولین بارها زمانی که تو فیلم‌های خارجی کولی‌ها رو می‌دیدم و خونه‌به‌دوشی شبه‌عارفانه‌شون رو و خانه‌های ماشینی‌شون رو به این نوع از تجربه زندگی علاقه‌مند شدم. تجربه فارغ و مستقل از همه شهر و اجتماع و زیرساخت‌های شهری بودن... تجربه جمع بودن همه نیازها و خدمات‌ت در شعاع یک دو متری خودت..... 

هوموبیل‌ها غالبا با این نگاه طراحی می‌شن که چون فضا امکان بسط نداره لازمه همه مبلمان به نوعی جمع‌شو و پهن‌شو و در ترکیب با هم در اون فضای محدود شکل بگیرن. اما در طراحی این هوموبیل جالب فضا رو جمع‌شو و پهن‌شو طراحی کرده. به این صورت دیگه نیاز نیست مبلمان طراحی مختصر و جمع‌شویی داشته باشن. این فضا خواهد بود که پهن می‌شه و در صورت نیاز جمع می‌شه! و این طور اصلا واحد فضایی کوچکی هم نیست... 

به کارگیری نوارهای نازک چوبی به صورت پرده و پوششی سبک بر روی نمای این ساختمان اداری در استانبول ترکیه راه‌کار مناسبی برای رسیدن به حداکثر نورگیری در عین محافظت از نور مستقیم خورشید و حریم بخشی به فضای داخل در مقابل توده‌ی مشرف و نزدیک هم‌سایه مقابل بنا بوده.

شاید بشه گفت تعبیری امروزی از مشربیه‌های اسلامی قرون میانی.

در انگلستان به درستی مرسومه که به شهر و بافت و پیوستار شهری بیش از تک تک بناها اهمیت داده می‌شه. این طوره که حتی محله‌هایی از چندصدسال قبل هستند که رویه محله خوب حفظ شده و تمام ساختمان ها درون‌شون تغییر کرده و امروزی شده. در چنین وضعیتی طراح معمار اگر هم بخواد یک کار امروزی و نوآورانه بکنه لازمه نهادهای مربوطه رو توجیه کنه و طرحی ارائه بده که نهایت احترام رو به بافت داشته باشه.

این مرکز فرهنگی که در جنب یک بنای مهم فرهنگی طراحی شده با وجود هندسه نوآورانه و امروزی ش با راه‌بردهایی طراحانه به خوبی در عین احترام به پیوستار بافت حرفی نو در بافت ایجاد کرده. بنا با فاصله گرفتن از تود بنای قدیمی و تطابق متریال های نما با سنگ نمای قدیمی و هندسه ای صریح که بیشتر بستری برای دیده شدن بنای قدیمیه تا اغتشاشی بصری و حرفی متفاوت تونسته به خوبی با بافت ترکیب بشه. در عین حال در سمت دیگه توده بنا حجم شیشه‌ای سبک به ترکیب‌بندی کل مجموعه و وزن‌دهی به بخش قدیمی موثر بوده